مقاله و مبانی نظری تعلیم و تربیت ,

مباني نظري و پيشينه پژوهش تعلیم و تربیت

در قالب word, ودر 62 صفحه و قابل ویرایش

تعليم و تربيت منفي
    روسو معتقد به فساد جامعه بود و سعي داشت اميل را تحت رژيم تربيتي و آموزشي خاص خود در آورد و در سايه دوري از اجتماع او را از آشفتگي هاي زندگي تصنعي، به انساني کامل و آزاد مبدل سازد و اين روند را آموزش منفي نام نهاد. او مي گويد: مراد من از تعليم و تربيت منفي تربيتي است که قبل از دادن معلومات سعي مي کند اندام هايي که وسيله کسب معلومات هستند بهتر و دقيق تر سازد، تعليم و تربيتي که از راه ورزيدن حواس، ما را براي تعقل آماده نمايد. تعليم و تربيت منفي به کسي فضائل اخلاقي نمي دهد، ولي از معايب جلوگيري مي کند. حقيقت نمي آموزد، اما او را از اشتباه حفظ مي کند. از آنچه گفته شد مي توان دريافت که او تعليم و تربيت منفي را نوعي انتظار براي يادگيري و دخالت نکردن مي داند زيرا معتقد است که در دوران کودکي بايد « بتوانيم که هيچ گونه دخالتي نکنيم » و البته آن را دشوار ترين کارها مي داند و بنابراين دوره کودکي را يک دوره بيکاري وانتظارطولاني مي داند، که بايد گذاشت کودکي در کودکان پخته گردد.

نظريه آزادي تنظيم شده
    روسو در مورد تاخير انداختن آموزش و آماده نمودن کودک از پيش، در واقع نوعي آزاد گذاري کودک را القا مي نمايد. اين آزادي به نوعي از قبل سازمان مي يابد و به وسيله مربي تنظيم مي گردد. منظور روسو از آزادي اين نيست که کودک مجاز به انجام هر کاري باشد بلکه آزادي پيروي از قانون و آزاد بودن به معناي حفظ آزادي و پيروي از نظم است. عده اي عقيده دارند که اين نوع آزادي و مراقبت تنظيم شده از اميل همانند نوشتن کلمه آزادي بر سر در زندان مي باشد. از اين رو طرفداران وي بعد ها کمتر به آزادي کودک و بيشتر به ساختن و شکل دادن او از طريق مراقبت مداوم و يا از راه آموزش رسمي و ورود او در اجتماع خانواده و گروه هاي اجتماعي بسته تر مي انديشند. ( همان، ص 83¬)
 
تعليم و تربيت اخلاقي
  روسو در زمينه استفاده از استدلال و منطق در تربيت اخلاقي کودکان با نظريات جان لاک مخالف است و مي گويد نيروي عقل که ترکيبي از ساير نيروهاست، از تمام قواي روحي بشر مشکل تر و دير تر رشد مي يابد ولي مردم به غلط اين قوه را براي رشد قواي ديگر به کار مي برند. بهترين تربيت ها آن است که شخص را عاقل بار بياورد ولي مربيان امروزي مي خواهند فقط با دلايل عقلاني طفل را به اين مرتبه برسانند و اين درست مثل اين است که کسي بخواهد کاري را از آخر شروع کند و نتيجه عملي را وسيله انجام آن عمل قرار دهد. روسو آغاز آموزش مفاهيم اخلاقي و شکوفايي آن را در کودک، سن 15 سالگي و نوجواني مي داند. ( همان، ص 84¬)

نقش مربي
    نقش مربي از ديدگاه روسو، نقش راهنما و هدايت کننده است. به طوري که در اميل مربي در درجه اول دوست و رفيق بازي هاي اميل، در جواني محرم اسرار، در مسافرت ها مصاحب و همراه و در انتخاب حرفه و تصميم گيري براي ازدواج و زندگي، نقش آماده کننده و هدايت کننده و نه تعليم دهنده و تحميل کننده را بازي مي کند. همه طبيعت گرايان همچون روسو، معلم را از به کار بستن هر نوع روش تدريس باز مي دارند و فقط ناظر هستند و سعي مي کنند تا به هيچ طريقي در کودک اثري تحميلي نگذارند. ذکر اين نکته خالي از فايده نيست که نوشته هاي روسو به احتمال زياد، رنگ و بوي دوران زندگي نابسامان کودکي خودش را دارند. زيرا روسو کودکي اش را در دامان پر مهر و محبت پدر و مادر سپري نکرد و شايد بتوان گفت که انگيزه تلاش روسو براي شناخت و سازندگي کودک در تمام عمر، جبران کاستي ها و نياز هاي شخصي وي در دوران کودکي بوده است.

فردريک ويلهلم فروبل  ( 1852- 1782 )
    فردريک ويلهلم فروبل در 21 آوريل در ابروس باخ  در دهکده اي که در قسمت مرکزي آلمان شرقي فعلی را تشکيل مي دهد، متولد شد. کار و افکار آموزشي فروبل بيشتر حاصل زندگي دروني و افکار شخصي وي بود. ( مفيدي، 1381، ص 97 )
    فروبل دوران کودکي ناشادي را گذراند و به علت اينکه والدينش استنباط درستي از او نداشتند، به صورت مردي کم رو و درون گرا در آمد. خوي حساس و ماليخوليايي او با اشتیاق روحي عميق آميخته بود. اين خصلت سبب شد که او به انديشه هاي فلسفي روي آورد. فروبل سال ها از شغلي به شغل ديگر مي پرداخت و هرگز آنچه را که در جستجويش بود، نمي يافت ؛ حتي نمي دانست در جستجوي چيست. پس از چندي در مدرسه کوچکي واقع در فرانکفورت که بر اساس روش پستالوزي آموزش مي داد، به عنوان معلم مشغول به کار شد. کشف شغل معلمي، بلند پروازي فروبل را افزون ساخت. وي به شدت تحت تاثير روش پستالوزي قرار گرفت ؛ اما نبوغ شخصي او فراتر از محدوده هاي پستالوزي بود. فروبل در سال 1816 توانست مدرسه تجربي کوچکي داير کند. اساس کار او بر مبناي پستالوزي بود. ولي موسيقي، بازي و فعاليت مقدم بودند. اين مکتب که از نظر انديشه غني و از حيث ثروت فقير بود، زير بار مشقت فراوان و تنگنا هاي مالي، ده سال به کار خود ادامه داد. ( صفوي، 1362، ص 38 )
    فروبل معتقد بود که تعليم و تربيت بايد شخصيت کودک را پرورش دهد و اساسا اين روش بايد خود جوش باشد. فروبل هم مانند روسو عقيده داشت که کودک از آغاز، موجودي فعال است و جسم او قبل از ذهنش رشد مي کند، او نخستين کسي بود که ارزش بي پايان دنياي شخصي کودک را از نظر تعليم و تربيت شناخت. فروبل هم مانند هربارت تعليم و تربيت را نيروي اجتماعي مي دانست. در يکي از نامه هايش آمده است: « انسان بايد در رابطه با خود و ديگران رشدي هماهنگ، آرام و بانشاط داشته باشد و اين پيشرفت بايد در تمام مراحل رشد و مقتضيات زندگي، در خانواده و در مدرسه، در زندگي محلي و عمومي، ادامه يابد ». ( همان، ص 39 )
    تمام اين اصول: رشد خود جوش، فعاليت و همکاري اجتماعي، در فعاليت هاي کودکستان فروبل به هم مي آميخت. حرکت، بازي، شعر، شناخت رنگ ها، داستان و انواع ديگر فعاليت هاي شناخته شده بشري اساس کار کودکستان را تشکيل مي داد. به علاوه، کودکستان فروبل واحد کوچکي از جامعه بود که در آن، شهروند خردسال مي آموخت که آزادانه جنب و جوش داشته باشد و در عين حال ملاحظه دوستان خود را بکند. در برنامه کودکستان فروبل سه نوع مواد ويژه به کار گرفته مي شد. شعر هاي کودکانه، اسباب بازي ها و سرگرمي ها، موادي بودند که براي برانگيختن فعاليت جسمي کودک به کار مي رفتند.
    اسباب بازي ها از نظر فني به شکل هاي مکعب، استوانه و نظاير آن ساخته شده بودند. سرگرمي ها از موادي ساخته شده بودندکه قابليت شکل پذيري داشتند؛ مانند گل رس، شن و مقوا. با وسايلي که فروبل در اختيار کودکان قرار مي داد، اميدوار بود که قوه ی ابتکار و هنري آنها پرورش يابد. اما، آنچه که بيش از هر چيز کودکستان فروبل را شاخص مي ساخت، داستان بود. پس از اين که معلم داستان را نقل مي کرد، اثر آن در بيان کودک، در شعر هايش، در بازي هاي او و حتي در چيز هايي که مي ساخت، نمايان مي شد. فعاليت هاي سازنده فروبل از قبيل سوزن کاري، کار دستي، بافندگي و کار هاي مختلفي که با شن، گل رس و. .. صورت مي گرفت، به نهضت « آموزش عملي » منجر شد. (همان، ص 40 )
    فروبل در سن 69 سالگي در مدرسه اش بازي ها و سرود هاي کودکانه را با اشتياق هدايت و رهبري مي کرد و به خاطر موفقيت هايش در آموزش کودکان و معلمان، به او لقب « پدر کودکستان » داده شده و اگر چه در اواخر عمرش با مشکلاتي مواجه بود اما هنوز هم اين لقب را حفظ کرده است. ( مفيدي، 1381، ص 99 )
      او معتقد بود که همه چيز از خداست، به وسيله او خلق گرديده، و تنها به وسيله خدا هدايت مي گردد، بنابراين مبناي همه چيز ما خدا بوده، و هر چيز نشانه اي از وجود اوست و ذات هر چيزي ملهم از اوست. او دانش و تجربه را يک کل واحد مي دانست و عقيده داشت که آموزش و پرورش بايد انسان را به شناخت خود، سازش با طبيعت و يگانگي خداوند هدايت نمايد. پس وحدت زير بناي رابطه انسان، طبيعت و خدا اساس عقايد و نظريات آموزشی فروبل را تشکيل مي داد. پديده ارتباط و پيوستگي بين انسان، طبيعت و خدا بر اساس دو فرضيه کلي بنيان نهاده شده است:
1-    فروبل بر اساس انديشه وحدت  همه موجودات، مفهوم جديدي از دوران کودکي را شکل مي دهند. او مي گويد: کودکي صرفا دوره آمادگي براي بزرگسالي نيست، بلکه ارزش و خلاقيت خاص خود را داراست. بنابراين دوره کودکي بايد همان حقوق، احترام و ارزش دوره بزرگسالي را نزد مربي و پرورش کار داشته باشد که در اين جا با روسو هم عقيده است.
2-    ارتباط دروني همه آموزش ها، بدين معني که مربي بايد موقعيت ها و شرايطي را براي کودک فراهم آورد تا او را در ارتباط طبيعي تجربياتش ياري دهد. در چنين صورتي است که کودک به وحدت وجودي و وحدت طبيعي و ذاتي در همه امور زندگي پي خواهد برد. پس چنين بر مي آيد که فروبل ضمن احترام به فرديت هر کودک، سعي در به وجود آوردن برنامه درسي سازمان يافته و منظمي در سيستم آموزشي خود دارد تا پيشرفت گام به گام کودک را از طريق موضوعاتي که براي آموزش وي لازم هستند، ميسر سازد. ( همان، ص 100 )
فروبل از جمله پرورش کاران بزرگي است که به ضرورت و اهميت بازي در جريان کار و آموزش کودکان پي برده است. به عقيده وي، بازي عاملي است که از طريق آن، کودک به توازن و تعادل و رشد يکپارچه و هماهنگ مي رسد. کلاس هاي او نه در اتاق هاي مدرسه، بلکه در باغ هاي کودکان، جايي که هر فعاليت چنان طرح ريزي مي شدکه آموزش ازطريق لذت و شادي، صورت مي گرفت.
وي در اين باره مي گويد: « بازي هاي دوران کودکي به منزله برگهاي جوانه زده درخت تمام زندگي و آينده فرد است و تمامي زندگي بعدي وي نشات گرفته از دوران کودکي است ». فروبل بازي را بيش از يک تفريح و لذت جويي تلقي مي کرد و آن را سازنده، آموزش دهنده و حتي درمان کننده مي دانست. (همان، ص 101 )
    فروبل با توسل به بازي به عنوان الگوي آموزش و برنامه درسي و تجسمي از اجتماع وسيع تر توانست طرح آموزشي خود را بر اساس بازي بنيان نهد. او هدايا  ( اشيا ) را که کودک از طريق بازي با آنها قدم به قدم و به طور منظم به حس نظم واقعي پي مي برد و مشغوليات ( پيشه ها ) را به منظور آموزش دست، چشم و فکر طرح ريزي و ابداع کرد. هدايا و يا وسايل بازي ابداعي فروبل، در واقع يک سري ابزار هاي قابل دست کاري بودندکه کودک ضمن بازي با آنها، در خصوص اشکال، اعداد و اندازه گيري ها تجربياتي به دست مي آورد. بازي با اين وسايل به تقويت قواي خلاقه و رشد مفاهيم و مهارت هاي هوشي در کودکان مي انجاميد.
      پي بردن به رابطه کل و جزء و شمارش، ترکيب، تقسيم، کسر، سري کردن، اندازه گيري و تجزيه و تحليل از جمله اطلاعاتي است که کودک از دست کاري و بازي با هدايا به دست مي آورد.
اولين « هديه » عبارت بود از شش توپ پارچه اي، نرم و رنگي که هريک هم رنگ يکي از رنگ هاي قوس و قزح بود. دومين هديه، اشيايي همچون مکعب، يک سيلندر ( استوانه ) و کره را شامل مي شد. و سومين هديه مکعب مستطيل بزرگي بود که از مکعب هاي کوچک تري تشکيل مي شد. (همان، ص 102 )
      مشغوليات ( پيشه ها ) کودکستان فروبل به بازي هاي دستي و روي ميزي شباهت بسياري دارند. وي آنها را براي آموزش چشم، دست، به کار انداختن ماهيچه هاي ظريف و کوچک، فکر کردن و نيز تجزيه و تحليل و بيان نوآورانه دريافت شده از طريق هدايا طرح ريزي نمود.
موارد زير از جمله مشغوليات مي باشند:
-    مدل سازي و خمير بازي، قالب سازي با استفاده از گل و خاک رس
-    نقطه بازي و استفاده از الگو هاي نقطه چين
-    کارتهاي دوخت ( دوختن و بخيه کردن )
-    مهره بازي و نخ کردن مهره هاي رنگي
-    نقاشي با استفاده از طرح هاي پيچيد
-    بافتن ( حصير بافي ) و گذراندن برش هاي کاغذي و يا مقوايي از درون يکديگر و درست کردن سطوح مختلف
-    کاغذ و تا ( تا کردن کاغذ و ساختن اشکال کاغذي )
-    رنگ آميزي و آبرنگ ( با استفاده از تصاوير مختلف پيچيده و طرح ريزي شده قبلي )
-    کپي کردن و وصل کردن نقطه چين ها به يکديگر و درست کردن تصاوير و اشکال مختلف
-    کار با چسب و چسباندن اشکال
-    فعاليت هاي باغباني
-    مطالعه طبيعت