مقاله و مبانی نظری استرس و بیماری ,

مبانی نظری و پیشینه تحقیق استرس و بیماری

در قالب word , و در 28 صفحه وقابل ویرایش

1-4-2-2-تعريف استرس
هنگامي که فرد در محيط کار يا زندگي با شرايطي روبه رو مي شود که اين شرايط با ظرفيت ها و امکانات کنوني وي هماهنگي ندارد، دچار عدم تعادل، تعارض و کشمکش هاي دروني مي شود که به آن استرس مي گويند. سليه(1950) استرس را پاسخ هاي غيراختصاصي که تحت تأثير محرک هاي گوناگون در ارگانيسم ايجاد مي شوند، تعريف کرده ولي اين تعريف چندان مفيد نيست، زيرا ماهيت اين پاسخ ها به موقعيتي که در آن روي مي دهد، بستگي دارد. در اين تعريف عوامل مؤثر بر استرس ناديده گرفته شده است .
استرس سازه اي پويا و چند بعدي است که روان شناسان را با چالش مواجه کرده است(ونگ، 1990؛ نقل از خدایاری فرد و پرند، 1385) استرس در مفاهيم مهندسي ريشه دارد و به مقدار فشار بيروني وارد شده بر اجسام اشاره دارد. لازاروس و فلکمن (1984) نيز تعريفي را در زمينة استرس ارائه داده اند: استرس رابطة اختصاصي بين شخص و محيط است که در آن تنش ارزيابي شده، از حد امکانات فرد فراتر رفته و سلامتي او را در معرض خطر قرار مي دهد. در اين تعريف بر اين نکته تأکيد مي شود که استرس به رابطة تنش زا بين شخص و محيط اشاره دارد و وقتي فرد از مقابله با اين وضعيت ناتوان است، به مشکلات رواني و جسماني مبتلا مي شود. در دهه هاي اخير اصطلاح استرس به محرکي اطلاق مي شده که مي توانسته تغييراتي را در شناخت، هيجان، رفتار و فيزيولوژي ايجاد کند( ديويدسن و نيل،1990).
لازاروس تعریف لغوی استرس را به صورت زیر بیان کرده است: استرس به طبقه وسیعی از مشکلات اشاره دارد که دلیل متمایز نشدن آن از دیگر مشکلات این است که با هر نوع تقاضایی که نظام را تحت فشار قرار می‌دهد، از نظام فیزیولوژیکی گرفته تا نظام اجتماعی یا نظام روانشناختی و پاسخ آن نظام سروکار دارد(لازاروس، 1971) او در ادامه می‌گوید که واکنش شخص بستگی به این دارد که وی چگونه اهمیت یک رویداد آسیب زا، تهدید کننده یا چالش انگیز را آگاهانه یا ناآگاهانه تفسیر و ارزیابی می‌نماید(نقل از تروج و پاول؛ ترجمه توزنده جانی و کمال پور، 1386).
بطور کلی، استرس حاصل نیاز ما به سازگاری فیزیکی، ذهنی و احساسی در مقابل یک تغییر است(پایفر، نقل از افروز و نقیبی راد، 1383)، فشار عصبی درافراد عارضه ای است که سلامت جسمی و فکری فرد را به مخاطره می‌اندازد. فشار عصبی زمانی بوجود می‌آید که بدن بیشتر از حد معمول از توانایی هایش استفاده می‌کند( هندل، نقل از موسایی، 1389)
استرس حالتی است که قطعا یا احتمالا سبب آشفتگی کارکردهای روانشناختی یا فیزیولوژیک بهنجار فرد می‌شود. طی سال های 1920 تا 1930 والتر کنون اولین مطالعه جامع و منظمی را در زمینه ارتباط استرس با بیماری ها انجام داد. او نشان داد که تحریک دستگاه عصبی خودمختار به ویژه دستگاه سمپاتیک، ارگانیسم را برای پاسخ ستیز یا گریز، آماده می‌کند، به این ترتیب که این پاسخ با افزایش فشار خون، تاکسی کاردی و افزایش برون ده قلب مشخص می‌گردد. این پاسخ برای حیوانی که قصد فراراز خطر یا مقابله با آن را دارد مفید است؛ ولی هیچکدام از این پاسخ ها برای انسان متمدن ضروری نیست و به همین دلیل استرس باعث بروز بیماری می‌شود( مثلا یک اختلال قلبی ـ عروقی ایجاد می‌کند). در روانشناسی فشار روانی عبارت است از پاسخ شخص به عوامل فشارآور و شرایط و وقایع تهدیدکننده ای که توان کنارآمدن او را محدود می‌کنند. برای آنکه درک درستی از فشار روانی حاصل شود می‌بایست منشأ آن بررسی گردد. منشا فشار روانی می‌تواند عامل شخصیتی، عوامل محیطی، عوامل اجتماعی و فرهنگی باشد (سانتراک، 2003؛ ترجمه فیروز بخت، 1384)

3-4-2-2- عوامل مؤثر در بروز استرس
در زندگي امروزي بيش از هر زمان ديگر شاهد بروز استرس و عوارض ناشي از آن هستيم. همة ما کم و بيش به طور خواسته يا ناخواسته در طو ل زندگي خود با استرس هاي رواني متعددي مواجه شده يا مي شويم. استرس در هر سن، رنگي خاص به خود مي گيرد. تقريباً بيشتر مردم بر اين گمان اند که مفهوم استرس را مي دانند، ولي عدة نسبتاً معدودي از آن درک صحيحي دارند و از آثار آن در بدن و راه هاي کنترل آن آگاهند.
رويدادهاي بد و ناگوار در زندگي هر فردي اتفاق مي افتند؛ رويدادهايي که آرامش جسمي و رواني شخص را بر هم مي زنند و معمولاً موجب مي شوند که وي براي رهايي از اين حالت روش ها و راه حل هايي به کار گيرد. اين حالت در اثر عوامل تنش زا پيش مي آيد. رويدادهاي تنش زا در هر عصري به شکلي خاص جلوه مي کنند. براي مثال انسان ماقبل تاريخ از حملة حيوانات وحشي يا مرگ در اثر گرسنگي، سرما يا بيماري، استرس هاي زيادي را تحمل مي کرد. عوامل تنش زا در برهه هاي متفاوت نيز با توجه به شرايط متفاوت بوده اند. زماني خطر ابتلا به بيماري طاعون براي مردم تنش زا بود، ولي امروزه ابتلا به بيماري هايي نظير ايدز و سرطان براي مردم تنش زاست. براساس شواهد موجود در قرن بيستم مشکلات ناشي از رويدادهاي تنش زا به ويژه در کشورهاي صنعتي و پيشرفتة غربي، افزايش يافته است( پاول و ا ن رايت، 1991). تا جايي که بعضي از صاحب نظران، عصر ما را " عصر استرس " ناميده اند( گلدبرگر و برزنتيز، 1992).

4-4-2-2-منابع استرس
برخي از تعاريفي که در مورد استرس و سبک هاي مقابله با آن مطرح شده اند مبتني بر منابع ايجادکنندة استرس هستند. فولکمن و موسکووتيز (2004) فرايند مقابله را تفکرات و رفتارهايي که براي مديريت تقاضاي دروني و بيروني در موقعيت هاي پرتنش به کار مي روند، تعريف کرده اند. در اين تعريف منابع تنش زا وقايع و موقعيتهاي بيروني تلقي شده اند. در حالي که روان شناسان پيرو اصالت وجود( براي مثال، يالوم، 1981) منابع ايجادکنندة استرس و اضطراب را به درون انسان نسبت مي دهند.
در هر صورت، استرس جزئي از زندگي بشر و اجتناب ناپذير است. گذراندن اوقات زندگي انسان در سه بخش عمده مي گذرد: سازمان، جامعه و خانواده. بديهي است که استرس نيز در هر سه بخش يادشده وجود دارد. پستونجي(1992) معتقد است سرچشمة استرس در زندگي سه قسمت است: مشاغل و سازمانها، مسائل اجتماعي و خانواده .
به نظر برخي صاحب نظران از يک ديدگاه مي توان علل استرس را به دو بخش عمدة درون سازماني و برون سازماني تقسيم کرد.
تنش زاهاي برون سازماني شامل تغييرات اجتماعي، فناوري، خانواده، جابه جايي، شرايط اقتصادي، نژاد و طبقة اجتماعي و شرايط محيط زندگي از تنش زاهاي برون سازماني محسوب مي شود. معرفي منابع و عوامل تنش زا بستگي به اين دارد که صاحب نظران انسان را از چه ديدگاهي مورد بررسي قرار دهند. پيروان رفتار سازماني، فرد را درون سازماني و به عبارتي " سازماني " مي دانند و به همين لحاظ منابع استرس را به درون و برون سازماني تقسيم مي کنند. برخي نيز انسا ن را درون جامعه مي بينند و تقسيمات خود را از منابع استرس بيشتر به صورت جامعه شناختي ارائه مي دهند ( خدایاری فرد و پرند، 1385).

7-4-2-2-نقش استرس در بروز بيماري ها
يکي از روش هاي مؤثر در ارتقا ي توانايي در مقابله با منابع استرس، آموزش مهارت هاي حل مسئله است. منبع مداخلات درماني نيز مي توانند عوامل تنش زا و تقويت مقاومت شخص (از قبيل منابع و فرايندهاي مقابله) را هدف قرار دهند. براي تعيين شيوة مطلوب مقابله با استرس، نمي توان راهبرد يگانه اي را ارائه داد، بلکه بايد انعطاف کافي وجود داشته باشد و به تناسب ارزيابي از موقعيت و ويژگي هاي فردي به انتخاب مؤثرترين شيوة مقابله مبادرت ورزيد. در موقعيت هاي مهارشدني و چالش پذير فرايندهاي مقابلة گرايشي بيش از همه مؤثر واقع مي شوند. اما در شرايطي که نمي توان موقعيت را تغيير داد، فرايندهاي مقابلة اجتنابي کارآمدترند.
انجام فعاليت هاي جايگزين، در موقعيت هايي که عامل تنش زا تغييرناپذير است، مي تواند منابع جديد ارضا را در اختيار شخص قرار داده و سازش يافتگي وي را افزايش دهد. ليکن همين فعاليت ها در موقعيت هاي مهارشدني که شخص مي تواند طي آن عمل سازنده اختيار کند، ممکن است نيروي شخص را در مسير انحرافي که به حل مسئله منتهي نمي شود، به جريان اندازد و موجب ايجاد احساس گناه و شکست گردد.
در زمينة ارجحيت شيوة رفتاري يا شناختي مقابله نيز، (شيفمن، 1989؛ نقل از موس و اسکافر، 1993) به اين نتيجه رسيد که هر دو شکل پاسخ مقابله اي (رفتاري و شناختي) مؤثرند، ضمن آنکه ترکيب هر دونوع نيز بر انتخاب جداگانه هر کدا م برتري دارد. مطالعات نشان داده اند که روش هاي شناختي مقابله از قبيل ارزيابي مجدد مثبت، با سازگاري زناشويي و شغلي همچنين با نمرات بالاتر در مقياس هاي بهداشت رواني از قبيل احساس خوشبختي يا احساس مولد بودن ارتباط دارند. وقتي هر دو مورد (جست وجوي اطلاعات و حل مسئله) با هم به کار گرفته مي شوند، مي توانند عوامل تنش زاي مزمن و حاد را مهار کنند (موس و اسکافر، 1993).
اهميت مقابلة رفتاري شناختي در اين است که مستقل از عوامل تنش زا به کار گرفته مي شود. راهبردهاي مقابلة شناختي در بسياري از موقعيت ها مي توانند با انعطاف پذيري مورد استفاده قرار گيرند و کمتر تحت تأثير موقعيت واقع شوند. ساليان متمادي متخصصان اعتقاد داشته اند که استرس هاي شديد موجب تشديد بيماري هاي مختلف جسماني مي شوند و حتي جان انسان را در معرض خطر قرار مي دهند. بيماري هايي نظير زخم معده، فشار خون و بيماري هاي قلبي از استرس تأثير بسيار ي مي گيرند. شواهد اخير، حوزة بيماري هاي مرتبط با استرس را وسيع تر کرده است. براي مثال در آزمايش هايي با انتقال بافت هاي آلوده به سرطان به موش ها، مشاهد ه شد که تومورها در حيواناتي که تحت شوک الکتريکي قرار گرفتند، سريع تر رشد کرد ه و زودتر ارگانيسم را دچار مرگ کردند (ديويدسن و نيل، 1990).