مقاله و مبانی نظری سلامت روانی و پیشرفت تحصیلی ,

فصل دوم پايان نامه ارشد سلامت روانی و پیشرفت تحصیلی

در قالب word و در 55 صفحه و قابل ویرایش

تعریف سلامت روانی از دیدگاه اسلام:
بهداشت روانی این است که انسان براساس فطرتش، همیشه در حال تقرب به خداوند بوده و با مردم در صلح و صفا و سازگاری بوده و دارای سلامت جسمی و موفقیت در زندگی، باشد.بهداشت روانی، حالتی است که در آن انسان، احساس رضا و آرامش کند و با حُسن خُلق با خدا و با خود و با مردم تعامل داشته باشد(ویسی،1392). بهداشت رواني در اسلام عبارت از اصول و روش‌هاي مشروعي است که در وهله اول باعث تأمين ايجاد، حفظ و در وهله دوم تقويت و تکامل سلامت نفس، و در وهله سوم به درمان بيماري‌هاي رواني انسان مسلمان مي‌پردازد، هدف از اين علم هموار کردن راه تکامل و حرکت انسان مسلمان تا رسيدن به مرتبه کمال مطلق است(حسینی،1368).
مفهوم بهداشت روانی درقرآن:
در قرآن کریم مفاهیم متعددی وجود داردکه می‌توانند نزدیک،ونه معادل با مفهوم بهداشت روانی باشند. در این میان چهار مفهوم وجود داردکه به دلیل بیان توصیفی ومصداقی خود به مقصود نزدیکتر ند.این مفاهیم عبارتند از 1_سکینه2-حیات طیبه3-قلب سلیم4-نفس مطمئنه. درادامه در مورد هر یک توضیحات کوتاهی ارائه می‌شود.
1-سکینه: واژه سکینه از لحاظ اشتقاق از ماده سکون است ودر اصطلاح قرآن به معنی آرام بودن دل وفقدان هر گونه اضطراب ونگرانی است .این واژه، در شش آیه از قرآن کریم بکار رفته است از مجموع این آیات می‌توان استنباط کرد که این نوع از آرامش درونی ویا سکون و ثبات قلبی،موهبتی است الهی که تنها پیامبر ومومنان واقعی ازآن بهرمندند. به عنوان نمونه به آیه26 از سوره مبارکه فتح اشاره می‌کنیم. (فانزل الله سکینة علی رسوله وعلی المؤمنین والزمهم کلمته التقوای وکانوا احق بها واهلها وکان الله به کل شییئ علیما).
2-حیات طیبه:این مفهوم در آیه 97از سوره نحل بکار رفته است.در این آیه خداوندمی فرماید:(من عمل صالحاًمن ذکراو انثی وهو مؤمن فلنحیینه حیوةالطیبه ولنجزینهم اجرهم بااحسن ما کانوا یعملون).از محتوای آیه می‌توان فهمید که حیات طیبه یا زندگی پاک، نتیجه عمل صالح است واینکه چنین زندگی ای خاص همین جهان است ونه زندگی یا حیات پس از مرگ،چه،قسمت اخیر آیه به طور مشخص به(حیات پس از مرگ)مربوط می‌شود.بر طبق نظر برخی از مفسران ،حیات طیبه در عمل به معنی تحقق جامعه ای است که در آن امنیت، رفاه وآسایش،عشق وایثار وتعاون وهمدلی وجوددارد واز رذایل وخبائثی چون ظلم وتجاوز،خیانت وفساد،ونگرانی وتشویش به دور است.مفهوم حیات طیبه بدین صورت فراخنای گسترده ای را در بر می‌گیردو ارتباط آن با مسئله بهداشت روانی از لحاظ نقش تعین کننده ای است که یک جامعه سالم می‌تواند در ایجاد و رشدسلامت روح یابهداشت روانی ایفا نماید.این نکته نیز قابل توجه است که مفهوم جامعه سالم در مسئله بهداشت روانی از دیدگاه نظام اسلامی دارای اهمیت است.
3- قلب سلیم:این مفهوم از دو مفهوم سکینه وحیات طیبه،به مفهوم بهداشت روانی نزدیکتر است ،چه قلب در مواردی از قرآن کریم به معنی روح وعقل به کار برده شده وبنا براین قلب سلیم می‌تواندعبارت دیگری برای روح سالم ویا بهداشت رو انی باشد. طبق نظر علامه طبا طبایی،قلب سلیم،قلبی است که از هر گونه بیماری وانحراف اخلاقی واعتقادی به دور باشدوبدان مرحله از سلامت یا اوج رسیده باشد که تمام متعلقات و وابستگی های او تحت الشعاع تعلق به خدا قرار گرفته باشد.یکی از مصادیق بارز این حالت روانی،حالت حضرت ابراهیم (ع) است که خداوند در باره او می‌فرماید:(وان من شیعته لا ابراهیم اذ جاءربه بقلب سلیم(سوره صافات آیه 84).
4- نفس مطمئنه:این مفهوماز همه مفاهیم دیگر به معنا و مفهوم بهداشت روانی نزدیکتر است ولذا به دو دلیل زیر می‌توان آن را بر مفاهیم دیگر ترجیح داد.وجود کلمه یا وصف «مطمئنه»دلیل نخست است.زیرا اطمینان به دست آمده در نفس مطمئنه هرگز به معنی سکون ویا قرار وآرامش ناشی از غفلت و بی خبری نیست، بلکه محصول کوشش و حرکت آگا هانه ای است که بر روح و روان صاحب نفس مطمئنه عار ض می‌شود(حسینی،1368).

2-2-2پیشرفت تحصیلی:
یکی از عاملهای بسیار مهم در تکوین شخصیت نوجوان و جوان مدرسه است. مدرسه بعد از خانواده مهمترین نقش را در فرایند اجتماعی کردن نوجوان به عهده دارد. مدرسه از طریق آموزش مهارتهای علمی و فنی و فراهم آوردن زمینه همکاری گروهی و مسئولیت پذیری نوجوان و جوان موجبات رشد همه جانبه و متعادل شخصیت آنان را فراهم می‌سازد. گرچه مدارس وقت خود را صرف ایجاد آمادگی در نوجوانان و جوانان به منظور کسب مدارج عالی تحصیل می‌کنند با وجود این بسیاری از نوجوانان بدون دریافت مدارج عالیه مستقیماً به زندگی وارد شده و چون فاقد آمادگی لازم برای ورود به آن می‌باشند. احساس شکست و درماندگی نموده به بهداشت و سلامت روانی آنان آسیب وارد می‌شود.

جو عاطفی مدرسه در پیشرفت تحصیلی شاگردان تأثیر دارد. تحقیقات نشان داده که دانش آموزان در جوی که فشار روانی کمتری داشته باشد. جوی که در آن راهنمایی شده و احساس امنیت کنند، بیشتر سود می‌برند. دانش آموزان بیشتر از آنکه به عواملی چون امکانات فیزیکی توجه نمایند. به
معلم و جهت گیری آنها به سمت پیشرفت شاگرد، توجه می‌کنند مطالعه دیدگاههای دانش آموزان گویای این است که برخی خصوصیات معلمین از قبیل همدردی و همفکری- انعطاف پذیر بودن- خوش خلقی- آمادگی برای قبول اظهار نظرها و گوش دادن به پرسش های دانش آموزان و علاقه مند بودن به کار و انضباط و به کارگیری روش تدریس مناسب از ویژگیهای معلم خوب وکارامد است .
اهمیت تأثیر پیشرفت تحصیلی در سلامت روانی دانش آموزان به حدی است که برخی از متخصصان آن را حداقل تا نیمه دوم دوره نوجوانی معیار اساسی برای تشخیص عملکرد سالم دانسته اند. به عقیده ایشان نوجوانانی که علی رغم برخورداری از هوشبهر طبیعی کارکرد رضایت بخشی در مدرسه نداشته باشند، مسائل روانی قابل ملاحظه ای نشان خواهند داد. وپیشرفت تحصیلی را به عنوان شاهدی برای سلامت روانی دانش آموزان ارزیابی نموده اند.
سیف (۱۳۶۳) به نقل از بلوم می‌نویسد هنگامی که محیط مدرسه شواهدی حاکی از شایستگی و لیاقت برای دانش آموز در طی چند سال اول فراهم کند و در چهار پنج سال بعد نیز همین تجارب موفقیت آمیز تکرار شود، نوعی مصونیت در برابر بیماریهای روانی برای مدتی نامحدود در فرد ایجاد می‌شود. چنین فردی قادر خواهد بود که به راحتی بر فشارها و بحرانهای زندگی غلبه کند.
باور شکست در امتحان به هر حال موجب تأثر و تألم خاطر کودکان و نوجوانان می‌گردد. افراد شکست خورده به افسردگی، ناراحتی، ناسازگاری و بیقراری مبتلا می‌گردند.(رحیمی،عبدالکریم،1393)
موفقیت تحصیلی در گرو علل و عوامل متعددی است که نبود و یا نقصان هرکدام از این عوامل موجبات افت تحصیلی را فراهم می‌سازد. هوش و استعداد تحصیلی یادگیرنده، عوامل محیطی( نظیر دیدگاه های حاکم برجامعه در خصوص تحصیل ،امکانات ،وضعیت اقتصادی و حتی وضعیت فرهنگی محیط اجتماعی و...) و عوامل خانوادگی از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر روند پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بر شمرده می‌شوند.نقش مادر به خصوص در شرایطی که پدران حضور کمتری در خانه دارند در سطح فکری خانواده مهم تر است. این موضوع شاید خلاف تصور عده ای باشد که در مسایل فکری خانواده نقش پدر را مهم تر می‌دانند. شاید خود مادران هم تصور نکنند که چقدر در سطح فکری و فرهنگی خانواده می‌توانند موثر باشند.مادران اعم از شاغل و غیرشاغل حضور بیشتری در خانه دارند. از طرف دیگر مادرها بسیار بیشتر از پدرها پیگیر روند تحصیلی فرزندان شان هستند. در دوره ابتدایی که بنیادی ترین سال های تحصیلی را در برمی گیرد بیشتر مادرها نقش کنترل کننده مستمری دارند. به طور معمول پدرها از دوره های راهنمایی و متوسطه بیشتر وارد عمل می‌شوند آن هم به عنوان اهرم های فشار خلاصه آنکه حداقل در 10 سال اول زندگی ارتباط مادر با فرزند بیش از هر کسی است و تاثیر مادر در سطح فکری فرزند هم می‌تواند بیش از هرکسی باشد.
2-2-3-اشتغال مادر:
(به نقل از حدادی وهمکاران،2007)در چارچوب مدل هاي نظري نقش در غرب دو رويکرد عمده يکي با ديد مثبت وديگري با ديدگاهي منفي به مسئلة رابطه نقش اشتغال و سلامت در مورد زنان پرداخته است که در اين جا به اختصار به هر يک از دو ديدگاه اشاره مي شود.در چارچوب رويکرد منفي، گذشته از نظريه پارسونز در مورد تفکيک کارکردي نقش زنان و مردان و تأکيد وي بر لزوم عدم اشتغال زنان خانه دار، مي توان از فرضيه هاي تکثرنقش، تضاد نقش، فشار بار اضافي نقش، فرضيه کم يابي و فرضيه فشار نقش نام برد .هريک از اين فرضيه ها به نوعي حکايت از اين دارند که زناني که به کار در ازاي دستمزد مي پردازند، بيش تر احتمال دارد به دلايلي چون حجم بيش تر کار، افزايش انتظارات ومسئوليت هاي بيش تر و استرس ناشي از ايفاي چند نقش توأمان، از نظر سلامت دروضعيت نامطلوب تري نسبت به زناني که صرفاً به نقش هاي سنتي همسري و مادري مي پردازند، قرار گيرند. در مقابل، در چارچوب مد ل هاي رويکرد مثبت، به فرضية اعتلاي نقش، نظرية بسط نقش و فرضية تجمع نقش مي توان استناد نمودکه طي آن نقش اشتغال که به عنوان نقش جديدي به نقش هاي سنتي زنان اضافه شده، به عنوان يک امر مثبت و پرفايده در نظر گرفته مي شود. در اينجا مکانيزم تأثير گذاري مثبت نقش اشتغال از طريق عزت نفس افزايش يافته، درآمد بيشتر، کسب حمايت اجتماعي گسترده تر که با اشتغال در ازاي درآمد همبسته است.در جهت ارتقاي سلامت زنان مورد تأکي می‌گيرد.آربر (1991) يادآور مي شود که که اشتغال به کار زنان مي بايست هم به عنوان نقشي ديگر و هم به عنوان متغيري ساختاري در نظر گرفت. اشتغال به عنوان نقشي اضافه شده مي تواند در بر دارنده تعهدات و مسئوليت هاي بيش تر باشد، اما از سويي ديگر، زنان باجايگاهي که در بازار کار احراز مي کنند، پاداش مي گيرند و اين امر حکايت بيش ترآن ها رابر منابع مالي در پي دارد و به‌ آنها اين فرصت را اعطا مي کند که بتوانند به نحومثبتي برشرايط زندگي خودوخانوادة خود تأثيرگذار باشند(آربر،1991).بنابراین اشتغال مادر مشروط بر این که نیازهای جسمی وروانی کودک رسیدگی شود،مانعی برای تحول کودک محسوب نمی‌شود. کودکان مادران شاغل درمقايسه با کودکان مادران خانه دار، غالباً از سازگاري شخصيتي اجتماعي بهتري در مدرسه برخوردارند. در مورد مفهوم جنسيت عقايد معقولانه تري دارند و درمورد فعاليتهاي زن و مرد عقايد قالبي کمتر دارند(هافمن،1989). گیل وروبرتز (1996) در پزوهشی ارتباط بین اشتغال مادر وپیشرفت تحصيلي و سازگاري تحصيلي را بررسي نمودهاند، نتايج پژوهش آنها اين بود که وضعيت اشتغال مادر به تنهايي اثر متفاوتي بر رشد کودکان ندارد، در عوض اشتغال مادر با رشد کودکان از طريق متغيرهاي ميانجي يا واسطه اي مرتبط است.