مقاله و مبانی نظری و پیشینه تحقیق اضطراب، بیش‌فعالی، رفتار درمانی ,

مقاله و مبانی نظری و پیشینه تحقیق اضطراب، بیش‌فعالی، رفتار درمانی

در قالب word و در 39 صفحه و قابل ویرایش و دارای منابع 1402 و 2023

فهرست مطالب

مقدمه
2-2- مبانی نظری
1-2-2- اضطراب
2-2-1-1- علائم اضطراب
1-2-1-2-2- نشانه‌های شناختی اضطراب
2-2-1-2-1- نشانه‌های رفتاری اضطراب
2-2-1-2-2- نشانه‌های فیزیکی اضطراب
2-2-1-2- علل اضطراب
2-2-1-2-1- عوامل زیست‌شناختی و جسمانی
2-2-1-2-2- عوامل محیطی و اجتماعی
2-2-1-2-3- عوامل ژنتیکی و ارثی
2-2-1-2-4- اضطراب مرضی
3-1-2-2- اضطراب کودکان
4-1-2-2- انواع اضطراب در کودکان
1.ترس در رابطه با موضوع مشخص
2.اختلال اضطراب فراگیر
3.اضطراب جدایی
4.اضطراب اجتماعی
5.اضطراب مبتنی بر مدرسه رفتن
6.سایر اختلالات اضطرابی
علل اضطراب در کودکان
2-2-2- رفتار درمانی
2-2-2- 1- تعریف رفتار درمانی
2-2-2-2- انواع رفتار درمانی
2-2-2- 1-2- رفتار درمانی شناختی
2-2-2- 2-2- بازی درمانی شناختی رفتاری
2-2-2- 3-2- حساسیت‌زدایی سیستمی
2-2-2- 4-2- بیزاری درمانی
3-2-2- بیش فعالی
2-3-2- 1-علائم بیش فعالی کودکان
3-2. روش‌های کار با کودکان بیش‌فعال
1-3-2. دشواری آموزش و تربیت برخی کودکان
2-3-2. آموزش کودکان بیش فعالی
1-2-3-2. راهکار های موثر برای آموزش کودکان مبتلا به بیش فعالی
4-2. ناتوانی کودک و رفتار نامناسب والدین
2-4. رفتار درمانی در کودکان بیش‌فعال
3-2- پیشینه پژوهش
1-3-2- پیشینه پژوهش‌های داخلی
2-3-2- پیشینه پژوهش‌های خارجی
منابع فارسی
منابع لاتین

2-1- مقدمه
این فصل تحقیق به دو بخش تقسیم می‌گردد. در بخش نخست به مبانی نظری، پيرامون اضطراب، بیش‌فعالی، رفتار درمانی و مطالب مرتبط به آن پرداخته مي‌شود. در بخش دوم به پيشينه تحقيق مورد نظر از منظر تحقيقات داخلي و خارجي اشاره شده و يافته‌هاي آنان در چارچوب نظري تحقيق مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

2-2- مبانی نظری
1-2-2- اضطراب
اضطراب از شایع ترین اختلالات روانپزشکی است که در برگیرندهی تغییرات جسمی، روانی و رفتاری در برخورد با خطر است و می‌تواند تاثیرات مثبتی بر رفتارهای انطباقی فرد بر جا بگذارد. با این وجود، در صورتی که شدت اضطراب به حدی برسد که از کنترل انسان خارج شود، همچون اختلال تلقی می‌شود و شامل اختلال اضطراب فراگیر، اختلال وسواس فکری عملی، اختلال پانیک، اختلال استرس پس از سانحه و اختلالات هراس است. این اختلالات، از عوامل متعددی چون عوامل محیطی و اجتماعی، زیست شناختی و جسمی، وراثت و ژنتیک نشات می‌گیرند و می‌توانند زندگی اجتماعی، تحصیلی و شغلی فرد را با چالش روبه رو کنند؛ به طوری که فرد مبتلا به اختلالات اضطرابی نسبت به همسالان خود، مهارت‌های اجتماعی ضعیفی دارد، با مشکلات تحصیلی بیشتری روبه رو است و علائم افسردگی، سو مصرف مواد و اختلالات خوردن را نشان می‌دهد. لذا، آموزش نحوه‌ی کنترل اضطراب برای انسان‌ها به ویژه کودکان در اولویت قرار دارد و می‌تواند به جبران مشکلات مذکور کمک نماید (اباذری، 1402).
2-2-1-1- علائم اضطراب
  اضطراب یک حالت هیجانی شدید است که معمولا با احساس ترس، دلهره و نگرانی همراه می‌شود. اختلال اضطراب یکی از رایج‌ترین بیماری‌های روانی در جهان است که تمام گروه های سنی از کودکان تا بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. هر بیماری نشانه‌هایی دارد که با شناخت این نشانه‌ها قابل تشخیص و درمان می‌شود. علائم فیزیکی اضطراب شدید به شکل‌های مختلفی در افراد بروز می‌کند. این علائم معمولا به صورت نشانه‌های شناختی، نشانه‌های رفتاری و نشانه‌های جسمانی خودشان را نشان می‌دهند (کربلایی ولیها، 1391). در ادامه هر یک از این علائم را به صورت مجزا مورد بررسی قرار می‌دهیم.
1-2-1-2-2- نشانه‌های شناختی اضطراب
  نشانه‌های شناختی اضطراب بیشتر به موضوعات ذهنی مربوط می‌شوند. این نشانه‌ها می‌توانند در زندگی عادی فرد اختلال ایجاد کنند. برخی از مهمترین و رایج‌ترین نشانه‌های شناختی اضطراب شامل ترس از آینده، احساس ناتوانی، ترس از مردن و بیماری‌ها، افکار منفی درباره خود، دنیا و آینده، نداشتن تمرکز و عزت نفس ضعیف است (برتهولو،2023).
2-2-1-2-1- نشانه‌های رفتاری اضطراب
  نشانه‌های رفتاری اضطراب در واقع همان عکس‌العمل افراد هنگام اضطراب است. قدرت خود کنترلی و پرهیز از خشونت بی‌جا می‌تواند تا حد زیادی نشانه‌های رفتاری اضطراب را کاهش دهد. برخی از رایج‌ترین نشانه‌های رفتاری اضطراب شامل پرخوری، استعمال دخانیات و مصرف الکل، استفاده از مواد مخدر، استفاده بی رویه از قرص‌ها، استفاده بی‌رویه از داروهای آرام بخش و اجتناب از شرایط خاص یا فرار کردن است (لارجانی، 1400).

2-2-1-2-2- نشانه‌های فیزیکی اضطراب
  بالا رفتن و شدت ضربان قلب از اولین نشانه‌های فیزیکی اضطراب در بیشتر افراد است. اما ممکن است با ادامه پیدا کردن و سخت‌تر شدن اوضاع نشانه‌های دیگری نیز بروز کنند. برخی از مهمترین این نشانه‌ها شامل عرق کردن دست و پا، لکنت زبان، تنگی نفس، رنگ پریدگی، انقباض ماهیچه‌ها، احساس درد در قفسه سینه، فشار خون بالا و سردرد ناگهانی است. بروز نشانه اضطراب می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. عوامل ارثی و ژنتیکی، حوادث کودکی، عوامل زیست شناختی و جسمانی (اختلال در سیستم هورمونی)، عوامل محیطی و اجتماعی (زلزله، سیل، مشکلات خانوادگی) و... از جمله مواردی هستند که می‌توانند سبب ایجاد استرس و اضطراب در شرایط مختلف شوند. رایج‌ترین علائم فیزیکی اضطراب شدید شامل ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن، معده درد شدید، سر درد، افسردگی، افزایش وزن و پرخوری است (مرادی، 1402).

4-1-2-2- انواع اضطراب در کودکان
شاید برای شما نیز این سوال به وجود آمده باشد که کودکان معمولا چه اضطراب و استرسی را تجربه می‌کنند؟ انواع مختلفی از استرس و اضطراب در کودکان وجود دارد. بسته به خصوصیات و شخصیت کودک، می‌تواند فرزند شما از یک یا چند نوع از این اضطراب ها رنج ببرد. رایج ترین انواع اضطراب در کودکان عبارتند از:
1.ترس در رابطه با موضوع مشخص
یکی از انواع اضطراب های طبیعی در کودکان، به دلیل ترس یا فوبیا از موضوع خاصی است. اکثر کودکان معمولا از چیزهایی مانند هیولا، سگ یا آب و تاریکی و … می‌ترسند. ترس یک بخش کاملا طبیعی از رشد کودکان است. اما اگر این ترس زیاد شود و زندگی روزمره کودکتان را تحت تاثیر قرار دهد، دیگر طبیعی نیست. ترس شدید می‌تواند منجر به نوعی اختلال اضطراب در کودکان شود. اگر کودکتان هنگام شب و تاریکی دائم بترسد یا با دیدن گربه آنطرف خیابان شروع به گریه کردن کند. این ترس به اضطراب در کودک تبدیل می‌شود. اگر فرزند شما نیز هراس زیادی از موضوعات مختلف دارد بهتر است با یک مشاوره کودک در این رابطه مشورت کنید. مشاور متناسب با مشکل کودکتان، راهکارهایی برای مقابله با ترس و اضطراب کودک به شما پیشنهاد خواهد داد(برتهولو،۲۰۲۳).
2.اختلال اضطراب فراگیر
همانطور که گفته شد ترس و نگرانی در کودکان تا حدودی طبیعی است. اما برخی از کودکان و نوجوانان دچار بیماری دراز مدتی به نام اختلال اضطراب فراگیر می‌شوند. این اختلال باعث می‌شود که کودک شما اضطراب و نگرانی بیش از حدی را در رابطه با موضوعات مختلف تجربه کند. در این شرایط، کودک شما به جای داشتن احساس اضطراب در رابطه با یک رویداد خاص، نسبت به طیف وسیعی از موقعیت ها و مسائل مضطرب است. اختلال اضطراب فراگیر منجر به خستگی، تحریک پذیری، تنش عضلانی، مشکل در تمرکز یا اختلالات خواب می‌شود. کودکانی که تحت تاثیر این اختلال قرار می‌گیرند، بیشتر روزها را احساس نگرانی و اضطراب می‌کنند و اغلب به دنبال به دست آوردن آرامش هستند، اما نمی‌توانند(لارجانی، 1400).

2-2-2- رفتار درمانی
  رفتاردرمانی اصطلاحی است برای چند روش درمانی گوناگون که همگی بر نظریه یادگیری پایه‌گذاری شده‌اند. این شیوه درمان به قدمت پیدایش تمدن است و اولین تلاش هایی که انسانها برای هدایت افراد همنوع خود و بهبود رفتار آنان انجام داده‌اند، نقطه آغازین آن است. اما به لحاظ علمی می‌توان گفت که رفتار درمانی به دنبال مکتب روانشناسی رفتارگرا بوجود آمده است و در واقع اصول و قوانین این مکتب روان شناسی کاربرد درمانی دارد. رفتار درمانگران بر این باور هستند که رفتارهای غیرانطباقی رفتارهائی هستند که آدمی برای کنار آمدن با فشار روانی آنها را یاد می‌گیرد و می‌توان به یاری فنونی که از کارهای آزمایشگاهی در مورد یادگیری برآمده است پاسخ‌های مناسب‌تری را جایگزین آنها کرد(علیجانزاده، 1391). در حالی‌که روانکاوی در پی شناخت چگونگی تأثیر تعارض‌های گذشته آدمی بر رفتار او است، رفتاردرمانی مستقیماً به خود رفتار می‌پردازد. برخلاف روانکاوی که در پی تغییر شخصیت است، رفتاردرمانی هدف نسبتاً محدودی دارد که عبارت است از تغییر رفتارهای غیرانطباقی در موقعیت‌های معین. علاوه بر این رفتار درمانگران بیش از روانکاوان به اعتبار علمی فنون خود توجه دارند. رفتار درمانگران توجه چندانی به ارائه نظریه‌ای در زمینه شخصیت نداشته‌اند. آنان در درجه اول این فرض را پذیرفته‌اند که اکثر رفتارهای انسان آموخته شده است و بنابراین می‌توان با استفاده از اصول یادگیری، رفتارها را تعدیل کرد یا کلا تغییر داد (کوری، 2011؛ ترجمه سید محمدی،1402 ).
  علم رفتار درمانی به این اصل معتقد است که رفتارهای انسان ذاتی نیست؛ بلکه رفتار محصول یادگیری است. بنابراین می‌توان رفتارهای ناسالم و نامطلوب را توسط آموزش رفتارهای جدید، اصلاح رفتارهای گذشته و حذف رفتارهای نامطلوب، تغییر داد. اگر دقت کنید، رفتار درمانی در زندگی روزمره ما نیز کاربردهای بسیاری دارد و بدون اینکه حتی از وجود این نظام درمانی اطلاعی داشته باشیم از آن استفاده می‌کنیم. مثلا اگر هنگام رانندگی از کمربند ایمنی استفاده نکنید، در واقع در حال انجام یک رفتار ناسالم هستید؛ اما جریمه‌هایی که توسط راهنمایی و رانندگی برای این تخلف در نظر گرفته شده و به راحتی از روش‌های مختلف قادر به ثبت تخلف است، شما را مجبور به رعایت این قانون می‌کند. این یک نوع رفتار درمانی از طریق اصلاح رفتار نامطلوب است(هاوتون، کرک و کلارک، 2015؛ ترجمه قاسم زاده، 1402).

3-2-2- بیش فعالی
    بیش فعالی یک اختلال عصبی رشدی که برای کودکان تشخصی داده می‌شود و با مقادیر بیش از حد بی‌توجهی، بی‌احتیاطی، بیش‌فعالی و تکانشگری که فراگیر، مخرب و در غیر‌این صورت برای سن نامناسب هستند مشخص می‌شود. علائم بیش فعالی ناشی از اختلال در عملکرد اجرایی و اختلال در تنظیم هیجانی به عنوان یک علامت اصلی در نظر گرفته می‌شود(ام هرت، 2023). در کودکان، مشکلات توجه ممکن است منجر به عملکرد ضعیف در مدرسه شود. بیش فعالی با سایر اختلالات روانی و اختلال سوءمصرف مواد ربط داده شده، که می‌تواند باعث اختلالات اضافی، به ویژه در جامعه مدرن و امروزی شود. اگرچه افراد مبتلا به بیش فعالی برای تمرکز روی کارهایی که علاقه خاصی به انجام آنها ندارند، تلاش بیشتری می‌کنند، آنها اغلب می‌توانند سطح توجه غیرمعمول و طولانی و شدیدی را برای کارهایی که برایشان جالب یا پاداش‌دهنده می‌دانند حفظ کنند. این ویژگی به عنوان فراتمرکز شناخته می‌شود(سلطانی، 1400).
    علل دقیق بیش فعالی در اکثر موارد ناشناخته است. عوامل ژنتیکی نقش مهمی دارند و بیش فعالی معمولاً در افراد پیشین خانواده‌ها دیده می‌شود و میزان وراثت پذیری آن ۷۴ درصد است. سموم و عفونت‌ها در دوران بارداری و آسیب مغزی ممکن است خطرات محیطی باشند. هنگامی که کودکان از طریق معیارهایDSM-IV تشخیص داده می‌شوند، حدود ۵–۷٪ از کودکان و هنگامی که از طریق معیارهایICD-10 تشخیص داده می‌شوند، ۱–۲٪ را تحت تأثیر این اختلال قرار دارند. تا تاریخ ۲۰۲۰ میلادی، تخمین زده شد که بیش فعالی بیش از ۱۴۰ میلیون نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار داده.. نرخ‌ها بین کشورها مشابه است و تفاوت در نرخ‌ها بیشتر به نحوه تشخیص آن بستگی دارد(اسدبیگی، 1399).. بیش فعالی تقریباً دو برابر بیشتر از دختران در پسران و در مردان ۱٫۶ برابر بیشتر از زنان تشخیص داده می‌شود، اگرچه این اختلال در دختران نادیده گرفته می‌شود یا در اواخر زندگی تشخیص داده می‌شود زیرا علائم آنها گاهی با معیارهای تشخیصی متفاوت است. حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد از افرادی که در دوران کودکی تشخیص داده می‌شوند، همچنان در بزرگسالی به بیش فعالی مبتلا هستند و ۲٫۵ تا ۳ درصد از بزرگسالان تخمین زده می‌شود که این شرایط را داشته باشند. در بزرگسالان، بیش فعالی معمولاً با بی‌قراری درونی-روانی جایگزین می‌شود و بزرگسالان اغلب مهارت‌های مقابله ای را برای جبران آسیب‌های خود ایجاد می‌کنند. تشخیص این وضعیت از سایر شرایط و همچنین از سطوح بالای فعالیت در محدوده رفتارهای عادی دشوار است(صادقی جانبهان، 2023).

3-2- پیشینه پژوهش
1-3-2- پیشینه پژوهش‌های داخلی
     
    جاویدی پور و دهقان (1401) پژوهشی با عنوان اثربخشی مدل آموزشی رفتاری والدین (بارکلی) بر تنظیم هیجانی کودکان مبتلا به اختلال نارسایی‌توجه/ بیش‌فعالی انجام دادند؛پژوهش حاضر ‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری پژوهش شامل کودکان پسر با اختلال نارسایی توجه/بیش‌فعالی شهر یزد در شش ماهه دوم سال 1398 بود. حجم نمونه مورد نیاز در این پژوهش 30 نفر (15 نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل) بود. والدین کودکان حاضر در گروه آزمایش مداخله مدل آموزشی رفتاری والدین (بارکلی) را طی یک ماه در 8 جلسه 75 دقیقه‌ای دریافت نمودند. پرسشنامه‌های مورد استفاده در این پژوهش شامل پرسشنامه اختلال نارسایی توجه/بیش‌فعالی (بروک و کلینتون، 2007) و پرسشنامه تنظیم هیجانی (شیلد و کیکتی، 1997) بود. در نهایت، داده‌های حاصل از 26 والدین کودکان به شیوه تحلیل کوواریانس با استفاده از نرم‌افزار آماری 23SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که مدل آموزشی رفتاری والدین (بارکلی) بر تنظیم هیجانی کودکان مبتلا به اختلال نارسایی‌توجه/ بیش‌فعالی تأثیر معنادار دارد.

2-3-2- پیشینه پژوهش‌های خارجی
کاریبونده و همکاران(2023) پژوهشی تحت عنوان اثربخشی روایت درمانی برای کودکان یتیم و رها شده مبتلا به اختلالات اضطراب و کمبود توجه و بیش فعالی در رواندا: یک کارآزمایی تصادفی کنترل شده انجام دادند.این مطالعه یک کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل‌شده موازی بود که در آن شرکت‌کنندگان (72 نفر) از دهکده‌های کودکان SOS انتخاب شدند. نیمی از شرکت کنندگان (n = 36) به طور تصادفی به گروه NT یا گروه کنترل لیست انتظار (WCG) تقسیم شدند. نتایج در ابتدا قبل از تصادفی سازی و 10 هفته پس از تصادفی سازی جمع آوری شد. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که اثر اصلی زمان برای اختلالات اضطرابی و اثرات اصلی گروه برای اختلالات اضطرابی و اختلالات بیش فعالی معنی‌دار بود. زمان قابل توجهی توسط اثر تعامل گروهی برای اختلالات اضطرابی وجود داشت. تجزیه و تحلیل بین گروهی نشان داد که تفاوت در علائم برای اختلالات اضطرابی در طول پس‌آزمون معنی‌دار بود و اندازه اثر بزرگ بود.

قسمتی ازمنابع فارسی
اباذری، راضیه(1402). اثربخشی طرحواره درمانی بر کاهش کمالگرایی در داوطلبان دختر کنکور سراسری دارای اضطراب امتحان. پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره مدرسه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تیران.
ابراهیم زاده، خوشدوی، آگشته، منصور، برنجکار، علی(1396). بررسی اثربخشی آموزش مدیریت والدین بر کاهش اضطراب کودکان پیش دبستانی و مقایسه آن با دارو درمانی. مجله پرستاری کودکان; ۳ (۴) :۴۱-۴۸. URL: http://jpen.ir/article-۱-۲۱۴-fa.htm
اسدبیگی، سمیه. (۱۳۹۹). اثربخشی شن بازی درمانی بر بیش فعالی, کم توجهی و اضطراب آشکار کودکان با اختلال کم توجهی/ بیش فعالی. پایان نامه کارشناسی ارشد، راهنمایی و مشاوره، دانشگاه بوعلی سینا همدان.
امیری، محسن.(1395). اثر بخشی آموزش رفتاری والدین بر بیش فعالی/تکانشگری و رفتارهای قانون شکنانه در کودکان با اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی (نوع عمدتا بیش فعال/تکانشگر). پژوهش در سلامت روانشناختی، ۹ (۴) :۹۰-۱۰۱. URL: http://rph.khu.ac.ir/article-۱-۲۶۰۴-fa.html.
بکائیان، مهدیغ بلقان آبادی، مصطفی؛ اصغری نکاح، سیدمحسن، باقرزاده گلمکانی، زهرا. (1400). مقایسه اثربخشی درمان شناختی-رفتاری و روان نمایشگری براضطراب اجتماعی دانشجویان. دانشکده علوم پزشکی نیشابور، 9(1 (پیاپی 30) )، 1-18. SID. https://sid.ir/paper/1016656/fa
پورطالب، نرگس؛میرنسب، میرمحمود، بدری گرگری، رحیم(1397). اثربخشی برنامه‌ی تلفیقی آموزش مهار اضطراب بر کاهش اضطراب امتحان دانش‌آموزان. مطالعات پیش دبستان و دبستان، 3(11)، 144-123. doi: 10.22054/soece.2020.39358.1204
تبریزی، علیرضا(۱۴۰۱). رفتار درمانی.انتشارات: فراروان.
جاویدی پور، نسیم، دهقان، ماریه. (1401). اثربخشی مدل آموزشی رفتاری والدین (بارکلی) بر تنظیم هیجانی کودکان مبتلا به اختلال نارسایی‌توجه/ بیش‌فعالی. روانشناسی افراد استثنایی، 12(45)، 169-145. doi: 10.22054/jpe.2022.62507.2356