مقاله و مبانی نظری آموزش زندگی خانوادگی (FLE ) ,

مبانی نظری و پیشینه تحقیق آموزش زندگی خانوادگی (FLE )

در قالب word ودر 36 صفحه و قابل ویرایش

7-3-آموزش زندگی خانوادگی ( F.L.E )
سمپوزیوم F.L.E در دانشگاه برینگهام یانگ در سال 1986 برگزار گردید. در این سمپوزیوم بیست تن از آموزشگران زندگی خانواده از نقاط مختلف ایالات متحده، کاندا و اسپانیا شرکت داشتند. مطالب اصلی این اجلاس بر تعریف سیستماتیک « آموزش زندگی خانواده »، نیاز به توضیح مفاهیم پایه و پارامترهای F.L.E نیاز به مشخص کردن جدی تر ارزش ها در F.L.E و نیاز به مشخص شدن ارتباط ویژه یا اختصاصی « آموزش زندگی خانواده » با تئوری های موجود آموزشی و نیاز به حصول اطمینان از این که برنامه های « آموزش زندگی خانواده » بر اساس یافته های محکم دانشگاهی است، متمرکز بود. شرکت کنندگان در سمپوزیوم تاکید داشتند که نیاز به کتاب راهنمایی اختصاصی برای پرداختن به مطالب و مسائل مورد توجه در F.L.E وجود دارد، ( جعفری نژاد ؛ اردشیر زاده، 1383 ؛ نقل از مشکبیدحقیقی، 1386 ) .
از نظر تاریخی، مفهوم F.L.E معنای گوناگونی برای افراد داشته است، لذا در خصوص تعریف F.L.E نوعی سردرگمی قابل ملاحظه و گاه متعارض وجود دارد. هرچند از سال 1960 تعریف متعددی ارائه شده است. اما بسیاری از این تعاریف به دلیل ابهام و نارسایی و یا ایده آلی بودن مورد نقد قرار گرفته اند و چندان مفید و کمک کننده به نظر نمی‌رسند. در صورتی که نقطه نظرهای مشابهی بین تعاریف به چشم می‌خورد ( تمرکز روی روابط بین فردی ) اما هنوز یک تعریف جامع و مشترک ارائه نشده است و همچنین، توافق بر اجرای روش آموزش ها به صورت فردی، خانوادگی، کاربردی و یا آکادمیک نیز وجود ندارد، ( منتظری ؛ معین، 1382 ؛ نقل از مشکبیدحقیقی، 1386 ) .
در این راستا، برخی معتقدند، آموزش باید معطوف به حل مشکل باشد، یا عده ای بر رشد توانایی های بالقوه خانواده تاکید داشته و برخی دیگر اظهار می‌دارند آموزش باید اساساً بر مبنای ارتقای دانش پایه ریزی شود، و یا اینکه، به نگرش ها و مهارت ها توجه شود .
پرسش اصلی این است که : « چه طرحی باید وجود داشته باشد تا بتوان به آن F.L.E خطاب کرد ؟ » در پاسخ به این پرسش نظرات متعددی در ارتباط با اهداف کلی، موضوعات و محتوا، باورهای هنجار، نتایج مورد نظر و نتیجه گیری مطرح می‌گردد ولی بر روی دو نکته که عبارتند از : اهداف کلی و محتوا، و نتایج تمرکز بیشتری شده است .
تعاریف زیادی از سال 1960 برای F.L.E بکار رفته است که اغلب‌ آنها مبهم، دوپهلو و بیش از حد آرمان گرایانه بوده است. در حال حاضر اگرچه نقاط مشترک زیادی در میان آموزش گران پدید آمده است اما با این حال اختلاف نظرهای مهمی نیز وجود دارد ( ایرلن و وایزنر، 2004 ) .
با این حال تعاریف در F.L.E، به عنوان دانشی در حال تکوین، در پژوهش های تحلیلی شکل می‌یابند. و چنان که توماس و ارکوس ( 1992 ) دریافتند، چندین مشخصه مهم در تعاریف F.L.E وجود دارد که نیازمند توجه تحلیلی اند. ( برای مثال، اهداف عمومی، نتایج مطلوب، فرضیات، محتوی، باورهای عمومی ) اهداف و مقولات متعدد F.L.E، احتمالاً بیش از آن چه که به نظر می‌آید با یکدیگر در ارتباطند و توافق قابل ملاحظه ای در مورد محتوای F.L.E ایجاد شده است. در تهیه چهارچوب مناسب F.L.E چند نکته را می‌توان مورد نظر قرار داد :
الف – این چهارچوب طیف وسیعی از آموزش های مرتبط با خانواده را در بر گیرد .
ب – تعداد سرفصل های آن محدود باشد و به هر کدام به روشنی پرداخته شود .
ج – محورهای مختلف یادگیری ( دانش، نگرش، ارزش ها و مهارت ها ) در محتوای هر فصل گنجانده شود .
د – نماینگر آن باشد که آموزش زندگی خانواده برای تمامی سنین است ( جعفری نژاد ؛ اردشیر زاده، 1383 ؛ نقل از مشکبیدحقیقی، 1386 ) .
ابتدا، سه دلیل عمده و اصلی مطرح است که عبارتند از :
1-نیاز مردم به کمک در جهت مواجهه آنها با مشکلات اجتماعی ( این دلیل رویدادی است که منجر به پیدایش این حرکت شد ) .
2-قابل پیشگیری بودن مشکلات خانوادگی ( با این پیش فرض که مردم کارهای صحیح و مناسب انجام دهند ) .
3-انعکاس نقطه نظرات خانواده ها ( به این مفهوم که خانواده ها علاوه بر مواجهه با مشکلات و پیشگیری از‌ آنها، نیازمند فرصت در جهت رشد استعدادهای فردی و خانوادگی می‌باشند ) .
بعلاوه، اهداف دیگری نیز در این برنامه مدنظر و قابل اجرا است که عبارتند از :
1-کسب بینش نسبت به خود و دیگران ؛
2-آموزش چگونگی رفتار و رشد انسان در بستر خانواده در طول زندگی ؛
3-یادگیری در خصوص الگوی ازدواج و خانواده و فرایند آن ؛
4-کسب مهارت های اساسی برای زندگی خانوادگی ؛
5-رشد استعدادها و توان فردی در نقش های جاری و آتی زندگی ؛
6-افزایش قدرت خانواده .
براین اساس، مشکلات قابل پیشگیری بوده، مواجهه با‌ آنها منطقی به نظر رسیده و امکان رشد و شکوفایی در خانواده وجود دارد ( منتظری ؛ معین، 1382 ؛ نقل از مشکبیدحقیقی، 1386 ) .
نمونه ای از چهارچوب های رایج در F.L.E و چهارچوب انجمن ملی ارتباطات خانواده برای آموزش سراسر عمر است که دربردارنده هفت سرفصل اصلی است :
1.ارتباطات بین فردی  2.تعاملات خانوادگی  3.مدیریت منابع خانواده  4.آموزش والدین  5.اخلاق    6.خانواده    7.جامعه
و سه فرایند کلی :        الف-ارتباطات          ب-تصمیم گیری          ج-حل مسئله
در روند کلی سرفصل های هفت گانه جاری بوده و دانش، نگرش و مهارت های مربوط به هر سه فصل در مرحله بعد به‌ آنها اضافه می‌شود. برای مثال در سرفصل ارتباطات بین فردی، اطلاعاتی چون « عوامل موثر در انتخاب درست »، نگرش هایی مثل « احترام به خود و دیگران »، و مهارت هایی مثل، « شروع، نگهداری و اتمام رابطه » مطرح می‌باشند .
آیا این هفت عنوان و سه فرایند، واقعاً ضروری می‌باشند؟ به نظر توماس وارکوس، هدف این است که مشخص گردد در خانواده به عنوان یک سیستم زنده چه می‌گذرد ؟ به طور کلی عبارت « زندگی خانواده » به کنش و واکنش هایی در فرایند تربیت و پرورش فرزندان، نیازهای اعضای خانواده به حمایت و حفاظت از واحد خانواده، اطلاق می‌گردد که تاثیرپذیر از سایر مؤسسات اجتماعی و سیستم های مختلف مانند اقتصاد، آموزش، مذهب و قانون است. بنابراین، مطرح نمودن تمامی عناوین و فرایندهای منظور شده در چهارچوب F.L.E جهت ارائه آموزش ها ضروری است، ( ایرلن و وایزنر، 2004 ) .
در ابتدا، F.L.E بیشتر به آموزش والدین می‌پرداخت ( یا به عبارت دقیق تر، مادران ) و بنابراین برای والدین ( مادران ) طراحی شده بود. اما در طول زمان به سایر افراد و به خانواده در طول زندگی گسترش یافت. ارکوس و هنون ( 1999 ) عنوان کرده اند که برنامه ها می‌توانند با توجه به افراد و خانواده ها و شرایط ویژه ی‌ آنها هنجار شوند. برای مثال، سیر ازدواج – والد شدن – بازنشستگی. این هنجارسازی می‌تواند وابسته به سن ( برای مثال بلوغ )، بسته به رویداد ( از دست دادن یک عضو خانواده ) و یا ترکیبی از سن و رویداد ( ازدواج در سن پایین ) باشد. برخی برنامه ها، اختصاصاً برای گروهی ویژه با نیازی خاص تنظیم می‌شود ( مانند آموزش جنسی، آموزش والدین، آموزش ازدواج ) .
معمولاً تاکید می‌شود که F.L.E بایستی بر مبنای نیاز فوری افراد و خانواده ها باشد و معمولاً عنوان می‌شود که برنامه های زندگی خانواده، حداکثر اثر خود را زمانی می‌گذارند که مرتبط با نیازهای فوری فرد، خانواده و اجتماع باشد .
F.L.E از بعد آموزشی چند وجهی و در عمل چند تخصصی است. البته به نظر می‌رسد که در حال حاضر، F.L.E عمدتاً در قالب جامعه شناسی و روان شناسی در خانواده، به کار می‌رود. با این همه F.L.E سعی دارد با استفاده از طیف وسیع تری از دانش در نظام های گوناگون ( مردم شناسی، زیست شناسی، اقتصاد، قانون، فلسفه، روان شناسی و جامعه شناسی ) و ایجاد هماهنگی در میان این نظام ها در راستای منافع افراد و خانواده عمل کند .
-رویکرد F.L.E بیشتر آموزشی است تا درمانی ،
- F.L.Eباید نمایانگر ارزش های مختلف بوده و به‌ آنها احترام بگذارد ،
-به مساله تفاوت های شرکت کنندگان و مخاطبین F.L.E بیشتر توجه شود ( برای مثال جنس، طبقه اجتماعی، قومیت ) .
از سوی دیگر تاکید می‌شود تا روند روشنگری علمی مفاهیم F.L.E ادامه یابد، تا پیوستگی لازم در این حیطه بدست آید و فعالیت های F.L.E از لحاظ تئوریک، تجربی، علمی و سیاست گذاری ارتقاء یابد. به ویژه باید به آزمودن فرضیه های زیربنایی F.L.E و شناسایی باورهای عمومی آن، که این حوزه از دانش را مشخص می‌سازند، توجه لازم مبذول شود و از همه مهمتر تلاش برای تخصصی ساختن امر آموزش زندگی خانواده صورت می‌پذیرد، ( جعفری نژاد ؛ اردشیرزاده، 1383 ؛ نقل از مشکبیدحقیقی، 1386 ) .
در آموزش خانواده، باید دقت کرد که اهداف و ایده آل ها که بسیار جذاب، فریبنده و غرق کننده هستند آموزشگران را گرفتار نکنند. بر این اساس، برخی اهداف نهایی و غایی ( شناخت شخصیت های خود و دیگران مثلاً برای ارتقای بهداشت روانی ) پاره ای اهداف جزیی ( یادگیری مسائل خانه داری ) در جهت ارتقاء استانداردها در زندگی فرد می‌باشند. براساس تحلیل های به عمل آمده، از سال 1960 تمرکز بر روی اهداف نهایی بوده که باعث اقتدار و بارور شدن فرد و بهبود وضع خانواده می‌گردد .
طبق نظر توماس و آرکوس، در حال حاضر توافق قابل ملاحظه ای در زمینه محتوایی بین آموزشگران F.L.E وجود دارد که رایج ترین فرم آن در چهارچوب اقدامات انجمن ملی ارتباطات خانواده برای آموزش سراسر عمر است. یکی از نقاط قوت این چهارچوب پذیرش اصول منتج از مطالعات قبلی در این زمینه با ملحوظ داشتن نظرات مکاتب مختلف F.L.E و سایر افراد ذیصلاح است.

این چهارچوب دارای ملاک های مهمی است که عبارتند از :
1-انعکاس مفهوم وسیعی از F.L.E که در عین حال با سایر منابع موجود در این زمینه همخوانی دارد.
2-محدود شدن تعداد عناوین به منظور کنترل چهارچوب، بدون چشم پوشی از ایده ها و مفاهیم مهم.
3-در نظر گرفتن بسیاری از ابعاد وسیع یادگیری ( دانش، نگرش ها، ارزش ها، مهارت ها ) با توجه به محتوا .
4-نیاز افراد در هر سنی به آموزش زندگی خانواده با توجه به سطوح مختلف سنی (عناوین آموزش ها باید با توجه به سطوح مختلف سنی کودکان، نوجوانان و بزرگسالان تهیه گردد)، (مشکبیدحقیقی، 1386 ).
در ایالات متحده امریکا برنامه های آموزش زندگی خانواده در مدارس، دانشکده ها و در سال های اخیر در میان جامعه آموزشی بزرگسالان انجام می‌گیرد. این دوره ها و برنامه ها اغلب ساخت دار هستند و شرکت کنندگان درباره ازدواج و رابطه، دانش لازم را به دست می‌آورند و یاد می‌گیرند آن دانش را در عمل بکار ببرند. بنابراین اهداف این برنامه موارد زیر را شامل می‌شود : اطلاعات درباره ازدواج ( به عنوان مثال آمارهای ازدواج، رضایت مندی زناشویی و عوامل مؤثر ) رشد مهارت ( به عنوان مثال، ارتباط، حل مساله، تصمیم گیری ) کشف ارزش ها و نگرش ها ( به عنوان مثال، انتظارات ازدواجی، نقش ها و باورها ) و زمینه خانوادگی ( همچون همگنی و سبک والدینی ). مقوله های اهداف اختصاصی در آموزش زندگی خانواده با توجه به تنوع سن و سطوح رشدی شرکت کنندگان متفاوت است، ( فقیرپور، 1380 ).

7-3-1-اصول علمی F.L.E
آرکوس و همکارانش چند بخش دیگر از مفهوم F.L.E را مشخص کرده اند که‌ آنها را « اصول علمی » نامیدند. برخی از آن اصول توصیفی بوده در حالی که برخی دیگر کاربردی است و شیوه های آموزش آموزشگران را مشخص می‌سازد. این اصول عبارتند از :
1-    F.L.E به افراد و خانواده ها در تمام دوران زندگی توجه دارد. در مراحل اولیه، برنامه اساساً متوجه آموزش والدین ( مادران ) بود. در حالی که، در طی زمان این برنامه گسترش یافته و تمام افراد خانواده را در تمام عمر پوشش می‌دهد .
2-    آموزش F.L.E می‌بایست بر مبنای نیازهای خانواده بنا شود. مکرراً اشاره شده که برنامه های آموزشی می‌بایستی معطوف به نیازهای عاجل افراد خانواده باشد و ادعا شده است که برنامه های زمانی که معطوف به نیاز های فوری فرد، خانواده و جامعه باشد بیشترین سهم را در بالندگی زندگی خانوادگی را داراست. این نیازها را می‌توان به اشکال مختلف تعیین کرد. برخی از‌ آنها به « نیازهای محسوس » معروف می‌باشند. منظور از نیازهای محسوس این است که فرد یا خانواده به احساس نیاز واقف است. مثلاً : « من در روابطم نیاز به قاطعیت بیشتری دارم. » یا « ما در مواجهه با مشکل خانواده نیاز به کمک داریم. » به دلیل این که بسیاری از این برنامه بر مبنای نیاز های واقعی یا بالقوه مراجعین بنا شده اند، نیاز های محسوس نیز طی برنامه های آموزشی معمولاً توسط اهداف، دلایل و فعالیت ها منعکس می‌شوند، ( هیئت ملی روابط خانوادگی، 2003 ؛ نقل از مشکبیدحقیقی، 1386 ) .
اما، پاره ای دیگر از نیازها، « نیازهای رشدی » است که نیازهای عمومی برای افراد خانواده است ( مثل مقابله با تمایز جنسی در بلوغ، آماده شدن برای بازنشستگی و ...). این نیازها حاصل مطالعات تجربی و خرد جمعی آموزشگران بوده و مبنای بسیاری از سرفصل های آموزشی برنامه ها است. باید توجه داشت که در بسیاری از موارد همپوشی بین این دو نیاز وجود دارد. به عنوان مثال نیازهای آموزشی والدین جدید ممکن است به دو شکل تجلی یابد : اول نیاز محسوس از طرف خود والدین و نیازهای رشدی در راستای نقش ها و مسئولیت های جدید آنان.