مقاله و مبانی نظری انعطاف پذیری شناختی ,

مقاله و مبانی نظری انعطاف پذیری شناختی

در قالب word و در 21 صفحه و قابل ویرایش با منابع جدید 2024 و 1403

فهرست مطالب::

تعریف
اصول انعطاف پذیری شناختی
نظریه انعطاف پذیری شناختی
تئوری انعطاف پذیری شناختی راند جی. اسپیرو
تئوری انعطاف پذیری شناختی راند جی. اسپیرو
فرایند های مغزی دخیل در انعطاف پذیری
عوامل تأثیرگذار
ارتباط انعطاف پذیری با توانایی های شناختی دیگر
مکانیسم‌های عصبی انعطاف ‌پذیری شناختی
ارتباط سن و انعطاف ‌پذیری شناختی
اهمیت حفظ انعطاف ‌پذیری شناختی
ابعاد انعطاف پذیری شناختی
1.    تعویض کردن بین افکار و وظایف
2.    به روز کردن باورها و عقاید و تجزیه و ترکیب
3.توجه به ابعاد چندگانه
4.آگاهی از گزینه‌های بیشتر
جنبه‌های انعطاف پذیری شناختی
اندازه گیری انعطاف پذیری شناختی
منابع

مبانی نظری انعطاف پذیری شناختی
انعطاف‌پذیری شناختی به عنوان مهارت و توانایی ذهن برای سوئیچ کردن بین دو موضوع مختلف و توانایی فکر کردن در مورد مفاهیم چندگانه به‌طور همزمان توصیف شده‌است. انعطاف‌پذیری شناختی معمولاً به عنوان یکی از کارکردهای اجرایی توصیف می‌شود. دو زیر شاخه انعطاف‌پذیری ادراکی، «تعویض وظیفه» و «انتقال ادارکی» هستند که به ترتیب به اینکه این تغییر در ضمیر ناخودآگاه یا آگاه رخ می‌دهد بستگی دارد. انعطاف‌پذیری شناختی در طول عمر فرد تغییر می‌کند. علاوه بر این، شرایط خاصی مانند اختلال وسواس اجباری، با کاهش انعطاف‌پذیری شناختی در ارتباط هستند. از آنجا که انعطاف‌پذیری شناختی جزئی لازم و حیاتی در امر یادگیری است هر گونه نقص در این زمینه ممکن است پیامدهای دیگری داشته باشد (سیدپورمند، 1401).
تحقیقات از طریق تصویربرداری رزونانس مغناطیسی کاربردی یا اف‌ام‌آرآی (fMRI) نشان داده‌است زمانی که فرد درگیر فعالیت‌های انعطاف‌پذیری شناختی می‌شود، مناطق خاصی از مغز فعال می‌شوند. این مناطق شامل قشر پیش‌پیشانی، عقده‌های قاعده‌ای، قشر کمربندی قدامی و قشر جداری خلفی است. مطالعات انجام شده در افراد مختلف و سنین مختلف و با نقایص خاص، اطلاعات بیشتری را در مورد اینکه چگونه انعطاف‌پذیری شناختی درون مغز توسعه می‌یابد و تغییر پیدا می‌کند را در اختیار ما قرار می‌دهد. در دنیای امروز که افراد از طریق رسانه ها و فضای مجازی و اینترنت محرک‌های گوناگونی را دریافت می‌کنند لازم است که بتوانند با سرعت از یک فکر به فکر دیگر و از یک وظیفه به وظیفه دیگر منتقل شوند. این مهارت می‌تواند باعث افزایش درک مسائل پیچیده و کارایی بیشتر مغز و درک دیدگاه های جدید باشد. بنابراین سطح انعطاف پذیری شناختی یکی از مهمترین توانایی‌های است که به موفقیت در دنیای امروز کمک می‌کند. بدون سطح بالای انعطاف پذیری توانایی زندگی در دنیای مدرن را نخواهیم داشت(امام وردی، 1399).
تعریف
انعطاف‌پذیری شناختی را می‌توان از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار داد. یک تعریف برآمده از تحقیقات در زمینه انعطاف‌پذیری شناختی، تغییر در شیوه تفکر است؛ چه این امر به‌طور خاص براساس ایجاد تغییر در قوانین صورت بگیرد یا به‌طور گسترده براساس نیاز به ایجاد تغییر در باورهای قبلی و رسیدن به افکار جدید رخ دهد. علاوه بر این انعطاف‌پذیری شناختی به اندیشیدن به‌طور همزمان به جنبه‌های مختلف یک موضوع اشاره می‌کند، چه این تفکر پیرامون دو جنبه متفاوت از یک موضوع خاص یا جنبه‌های بسیار متفاوتی از یک موقعیت پیچیده باشد. سایر تعاریف و اجزا مرتبط با انعطاف‌پذیری شناختی شامل انعطاف‌پذیری ذهنی، مجموعه تغییرات ذهنی، انتقال ادراکی، تعویض وظیفه و تغییر مسیر توجه است(کارترایت، 2023).
انعطاف‌پذیری شناختی در طول عمر فرد تغییر می‌کند. محققین به‌طور خاص انعطاف‌پذیری شناختی را به عنوان ظرفیت انتقال توجه و تفکر فرد، بین وظایف یا کارکردهای مختلف، به خصوص در واکنش به نیازها و تغییرات ایجاد شده در قوانین توصیف کرده‌اند. برای مثال، هنگام مرتب‌سازی کارت‌ها براساس قوانین خاص، اگر کودکان بتوانند پس از مرتب‌سازی کارت‌ها بر اساس رنگ اشکال روی کارت، آن‌ها را بر اساس نوع اشکال بر روی کارت مرتب کنند از نظر ادراکی انعطاف‌پذیر شناخته می‌شوند(کوپیس، 2021).
انعطاف‌پذیری شناختی بیشتر به عنوان توانایی تغییر تفکر فرد از موقعیت‌های قدیمی به موقعیت‌های جدید، غلبه بر پاسخ‌ها یا تفکراتی رایج و همچنین سازگاری و انطباق یافتن با موقعیت‌های جدید توصیف شده‌است. به این ترتیب، اگر فرد در هنگام نیاز قادر به غلبه بر باورها یا عادات قبلی خود باشد از نظر شناختی انعطاف‌پذیر تلقی می‌شود. در نهایت توانایی اندیشیدن به‌طور همزمان به دو جنبه از یک موضوع، جسم، ایده یا موقعیت به انعطاف‌پذیری شناختی بستگی دارد. با توجه به این تعاریف، هنگام مرتب‌سازی کارت‌ها بر اساس قوانین خاص، در صورتی‌که کودکان بتوانند کارت‌ها را به‌طور همزمان بر اساس رنگ اشیاء و نوع اشیاء روی کارت مرتب کنند از نظر شناختی انعطاف‌پذیر در نظر گرفته می‌شوند. به‌طور کلی، انعطاف‌پذیری شناختی به عنوان توانایی داشتن آگاهی، به صورت هم‌زمان از تمام گزینه‌های ممکن و در هر وضعیت خاص تعریف شده‌است(کاظمی، 1400).
انعطاف پذیری شناختی توانایی برای ساختن یا بازسازی دانش شخصی به شیوه های گوناگون به منظور پاسخ به نیازهای موقعیتی است. همچنین به توانایی انسان برای سازگاری با استراتژی های فرآیند شناختی جهت مقابله با شرایط جدید و غیر منتظره در محیط اشاره می‌کند. اسپیرو نظریه پرداز پیشتاز این نظریه است. تاکید اصلی نظریه انعطاف پذیری شناختی بر کسب دانش پیشرفته است. این نظریه بر اساس نظریه سازنده گرایی بنا شده و به کارگیری آن در تعاملات یادگیری می‌تواند در ساختار بندی فعالیت ها به معلمان کمک کند.
انعطاف پذیری شناختی در حوزه های بی ساختار و پیچیده اهمیت زیادی دارد. به منظور حل مشکل آموزش در حوزه های بی ساختار و پیچیده، اسپیرو و همکارانش نظریه انعطاف پذیری شناختی را ارائه کردند که در آن از شکل های چندگانه مدل های تشبیه و تمثیل های متعدد و نمایشهای متعدد اطلاعات حمایت می‌شود. نظریه انعطاف پذیری شناختی می‌تواند به یادگیرندگان کمک کند تا درک عمیقی از مفاهیم پیچیده به دست آورند تا بتوانند دانش مفهومی را در حوزه‌های دیگر و در تنوعی از روش های ممکن در یک حوزه فنی به کار ببرند(فرحی، آقابابایی و میرزایانشانجانی، ۱۳۹۷).
در حالت کلی انعطاف پذیری شناختی، به‌عنوان توانایی تغییر تفکر (شناخت) یا مجموعه تفکرات برای تطبیق‌پذیری با موقعیت‌های جدید موردنظر تعریف می‌شود. در علوم اعصاب این اصطلاح را گاهی «تغییر محور توجه»، «انتقال شناختی»، «انعطاف پذیری ذهنی»، «تغییر تمرکز» و «سوییچ‌کردن بین کارهای مختلف» نیز می‌نامند. شاید مفیدترین روش برای توضیح انعطاف پذیری شناختی، استفاده از مثال‌هایی شهودی‌تر است.
انعطاف پذیری شناختی، در افراد مختلف می‌تواند درجات متغیری داشته باشد؛ به عبارتی، دو نفر ممکن است از نظر شناختی منعطف به نظر برسند، اما یکی از آنان انعطاف‌پذیرتر از دیگری باشد؛ به‌بیان ساده‌تر، هر دو فرد از نظر ذهنی ممکن است بتوانند طرز تفکر خود را تغییر دهند و اطلاعات فکری خودشان را با تغییرات محیط پیرامون سازگار کنند؛ اما به‌احتمال زیاد یکی از افراد با سرعت بیشتری می‌تواند این کار را انجام دهد. انعطاف ‌پذیری شناختی از این جهت مفید است که به افراد کمک می‌کند تا با سناریوها و داده‌های جدیدی، از قبیل مسافرت به مکان‌های جدید، مواجهه با مطالبات غیرمنتظره در محل کار، تغییر ناگهانی برنامه در آخرین دقایق و غیره، خودشان را تطبیق دهند. به‌طور کلی، تعاریف فنی و ظریف بسیاری درباره انعطاف پذیری شناختی وجود دارد؛ اما این مهارت به‌بیان ساده‌تر این‌گونه تعریف می‌شود: «توانایی تغییر تفکر فرد برای سازگارکردن خود با محرک‌های جدید(جیابانلی و ناپلس، 2024).
اصول انعطاف پذیری شناختی
کرسلی (1971) برای انعطاف پذیری شناختی اصولی را در نظر گرفته که شامل موارد زیر می‌شوند: محیط های یادگیری که باید به نمایش محتوا در شکل‌های مختلف پردازند، مواد آموزشی باید از ساده انگاشتن حوزه‌های محتوایی اجتناب کرده و دانش وابسته به زمینه را مورد حمایت قرار دهند، آموزش باید مبتنی بر مطالعه موردی باشد و روی ساخت دانش تاکید شود نه انتقال دانش، منابع دانش باید به هم پیوسته بوده و جدا از هم نباشند(شباهنگ، 1398).
چیو (2008) نیز معیارهایی را برای انعطاف پذیری شناختی معرفی نموده که به آنها اشاره می‌شود: محتوا در اشکال مختلف ارائه شود، موقع مواجه شدن با یک مفهوم جدید یادگیرندگان ترغیب شوند تا ارتباط بین این مفاهیم را در موقعیت های پیچیده واقع گرایانه و مناسب کشف کنند، موقع مواجه شدن با یک مفهوم جدید یادگیرندگان ترغیب شوند تا تفسیرهای مختلفی از این مفهوم را که توسط دیگران ارائه شده کشف کنند، یادگیرندگان ترغیب شوند تا جایی که امکان دارد به نقطه نظرات در مورد موضوع بحث شده تنوع بخشند و در طراحی و اجرای برنامه درسی مبتنی بر انعطاف‌پذیری شناسی لازم است به اصل تنوع توجه شود(رفیعی، 1398).

قسمتی از منابع
سیدپورمند، نیلوفرالسادات(۱۴۰۱).بررسی حافظه کاری و انعطاف پذیری شناختی بر اساس نگرانی و عدم تحمل ابهام بالا و پایین. رساله دکتری روانشناسی عمومی ،دانشگاه ارومیه.
امام وردی،پروین(۱۳۹۹).بررسی نقش انعطاف‌پذیری شناختی و ذهن‌آگاهی در پیش‌بینی تعلل‌ورزی تحصیلی دانش‌آموزان.پایان نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود.
شباهنگ، رضا(۱۳۹۸).مقایسه انعطاف‌پذیری شناختی و تعامل فرا اجتماعی در پرستشگران و غیرپرستشگران افراد مشهور.پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی، دانشگاه تهران.
رفیعی، زهرا(۱۳۹۸). بررسی تاثیر خستگی شناختی بر انعطاف پذیری شناختی با توجه به نقش واسطه ای نیاز به شناخت در دانشجویان دختر. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی دانشگاه ارومیه.
سید میرزایی، سیده زهرا(۱۴۰۱).نقش تشخیصی باورهای فراشناخت، تحمل ابهام، انعطاف پذیری روانشناختی در تمیز تاب‌آوری بالا و پایین در همسران شهدای استان البرز.رساله دکتری روانشناسی عمومی-دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات-تهران.
کاظمی،محمد(۱۴۰۰). انعطاف پذیر باش. انتشارات خانواده سالم.
فرحی،سارا، آقابابایی، پانته‌آ، میرزایانشانجانی،سوسن(۱۳۹۷). انعطاف پذیری روانشناختی. انتشارات فرهوش
دیوید، سوزان(۱۴۰۳).انعطاف‌ پذیری هیجانی: رهایی از قید و بندها و قدرت پذیرش تغییر. مترجم سوما فتحی. انتشارات نشر میلکان. تاریخ تألیف اثر به زبان اصلی(2016).

Cartwright, K. B. (2023). exec utive skills and reading comprehension: A guide for educators. Guilford publications.
Giabbanelli, P. J., & Nápoles, G. (Eds.). (2024). Fuzzy Cognitive Maps: Best Practices and Modern Methods. Springer Nature.
Resick, P. A., Monson, C. M., & Chard, K. M. (2024). Cognitive processing therapy for PTSD. Guilford Publications.
Köroğlu, D. (2023). The mediating role of cognitive control and cognitive flexibility on the relationship between perfectionism and social anxiety (Master's thesis, İzmir Ekonomi Üniversitesi).