مقاله ومبانی نظری بی سرپرستی و بد سرپرستی ،ذهن آگاهی ،تاب آوری و سرسختی روانشناختی ,

مقاله ومبانی نظری بی سرپرستی و بد سرپرستی، ذهن آگاهی ،تاب آوری و سرسختی روانشناختی

در قالب word و در 56 صفحه و قابل ویرایش دارای منابع جدید 1400

فهرست مطالب
1-2 بی سرپرستی و بد سرپرستی 
1-1-2شیوع بی سرپرستی و بد سرپرستی 
2-1-2دانش آموزان بی سرپرست، بدسرپرست و مشکلات روانی 
2-2 درمان مبتنی بر ذهن آگاهی 
1-2-2تاریخچۀ ذهن‌آگاهی 
3-2-2تعریف ذهن‌آگاهی 
4-2-2مولفههای ذهنآگاهی 
5-2-2اهمیت ذهن‌آگاهی 
6-2-2ذهن آگاهی و مفاهیم اساسی 
7-2-2نظریه های ذهنآگاهی 
8-2-2زمینههای کاربرد ذهنآگاهی 
9-2-2درمان در ذهنآگاهی 
1-9-2-2فرایند درمان 
2-9-2-2راهبردها و فنهای درمان 
3-9-2-2کار آیی درمان 
3-2 سرسختی روانشناختی 
1-3-2تعریف سرسختی روان شناختی 
2-3-2نظریه های زیربنایی سرسختی روانشناختی 
5-3-2عوامل مؤثر بر سرسختی روانشناختی 
4-2 تاب آوری 
1-4-2تعریف تاب آوری 
2-4-2تاب آوری در دانش آموزان بی سرپرست و بد سرپرست 
3-4-2منابع تاب آوری (عوامل شخصی، عوامل بیولوژیکی و عوامل محیطی-زیستی) 
5-4-2مفاهیم مرتبط با تاب آوری 
6-4-2تاب آوری و کار بالینی 
5-2پیشینه پژوهشی 
1-5-2پیشینه داخلی 
2-5-2پیشینه خارجی 

مقدمه
اصول، قوانین و یافتههای محققان سابق، بدنه غالب و محتوای اصلی کلیه چارچوب های نظری پروژه های تحقیقاتی را تشکیل میدهد. در واقع، با بررسی مبانی نظری و پیشینه تحقیق، زمینه های تحقیقات پیشگام شناسایی و بررسی میشود. برای آگاهی از این امر، این بخش دارای دو بخش است. قسمت اول به تاریخچه، مفهوم، ماهیت و توصیف عمومی متغیرهای تحقیق (ذهن آگاهی، تاب آوری و سرسختی) و قسمت دوم به پیشینه تحقیق در این زمینه اختصاص یافته است.
1-2 بی سرپرستی و بد سرپرستی
داش آموزان بی سرپرست، بد سرپرست و خانواده
خانواده یکی از عوامل موثر و اساسی در رفتار افراد است. کودک از بدو تولد خصوصیاتی را از والدین خود به ارث میبرد و زمینههای رشد او فراهم میشود. در خانواده کودک نحوه رفتار و روابط صمیمانه با دیگران را میآموزد و کلا این خانواده است که در تکوین و شکل گیری شخصیت کودک اثرات بسیار اساسی و مهمی دارد (فرش، کپسالیوان و ابانین، 2021). مراقبت، درک همدلانه و مشارکت، ساختار قدرت شفاف و حل مسئله از کارکردهای ضروری خانواده است (ماک بول و همکاران، 2019).
اهمیت والای خانواده زمانی بهتر درک میشود که به کارکردهای اساسی و بنیادی آن توجه کنیم. امروزه شاهد افزایش روزافزون پدیده بی سرپرست شدن کودکان و نوجوانان به علت از هم پاشیدگی کانون خانواده، فقر و گرسنگی، اعتیاد و نظایر آنها هستیم. همچنین سردی و بیروحی روابط در خانوادهها و حساس نبودن والدین نسبت به آینده فرزندان و عواطف و احساسات آنها کودکان بدسرپرست و بیسرپرستی را بهجا میگذارد (هو و وبر، 2023)
فقدان توجه به سلامت افراد بي سرپرست يا بدسرپرست منجر به ايجاد اختلالهای رواني با پيامدهايي طولاني در دوران زندگي ميشود و ظرفيت مولد و ايمن بودن جوامع را کاهش ميدهد. بنابراين، شناخت تواناييها و همچنين اختلالهای روانی نوجوانان زمينه شناسايي مسايل و برنامه ريزی برای سياستهای مناسب، سلامت آنان در آينده را فراهم میکند (پالاسیوس، رلاک، سلین و باربوسادکارنه، 2019)
1-1-2شیوع بی سرپرستی و بد سرپرستی
آمارها نشان میدهد در سی سال گذشته تقریبا 60000 هزار کودک و نوجوان بی سرپرست و بدسرپرست به سازمان بهزیستی سپرده شده اند. مقایسه آمار سال های گذشته نشان دهنده افزایش هرساله تعداد کودکانی است که وارد مراکز نگهداری شبانه روزی میشوند (کی، گرین و شرما، 2016).
2-1-2دانش آموزان بی سرپرست، بدسرپرست و مشکلات روانی
نتایج مطالعات بیانگر آن است که کودکان بیسرپرست از خودکارآمدی کمتری نسبت به کودکان عادی برخوردار هستند. همچنین دختران بی سرپرست بیشتر از دختران فراری و دختران سالم بیشتر از هر دو گروه از سبک های مقابله ای شناختی و مساله مدار استفاده می‌کنند. حوزه های دیگر جهت مندی، حوزه خودگردانی و گوش به زنگی در دختران فراری ناسازگارتر از دختران بی سرپرست و سالم است. در پژوهشی دیگر نشان داده شد که میزان شاخص های ناسازگاری و شدت اختلال رفتاری در کودکان بی سرپرست بیشتر از کودکان عادی است.
سوگ ناشی از فقدان خانواده این کودکان را در معرض اختلال های روانشناختی مانند افسردگی، اضطراب، شکایت جسمانی، بازدارندگی، پرخاشگری، رفتار قانون شکنی، رفتار مقابله ای، خصومت، فزون کنشی و برانگیختگی، رفتارهای اغتشاش آمیز شامل انحراف از هنجارهای اجتماعی، تخریب اموال و آسیب زدن به دیگران قرار میدهد که در زندگی کودک اثرات پایداری خواهد داشت (پالاسیوس و همکاران، 2019). همچنین بی سرپرستی و بدسرپرستی تاثیر عمیقی بر رشد هیجان دارد، این افراد دامنه وسیعی از مشکلات هیجانی و روانشناختی مرتبط با وابستگی و محرومیت را تجربه میکنند (پین، ونگزن، برلی، انتونی و شلتن، 2021)
در پژوهشي نشان دادند که افسردگي، اضطراب و افکار پارانويا در دانش آموزان دختر مدارس شبانه روزي بيشتر از دانش آموزان ساير مدارس بود. نتايج اين پژوهش نشان داد که اين دانش آموزان از بهزيستي روانشناختي و سلامت روان پايينتري نسبت به دانش آموزان مدارس عادي برخوردارند. طبق نتايج پژوهش بيش از يک پنجم بچه ها و نوجوانان از حداقل يک مشکل سلامت رواني رنج ميبرند(چونر، کوچکي و ليسک، 2010). همچنين ايزنبرگ، کامبرلند، اسپینراد، فابز، شپارد و همکاران (2009) به این نتيجه رسيدند که افسردگي، اضطراب و انزواي اجتماعي و اختلال هاي برون ريز (مانند بزهکاري، و رفتارهاي پرخاشگرانه) در دانش آموزان مدارس شبانه روزي نسبت به دانش آموزان مدارس عادي بيشتراست. موسی سی، کینیاندا، ناکاسوجا و ناکیگود (2007).
2-2 درمان مبتنی بر ذهن آگاهی
ذهن آگاهی یا حضور ذهن
ذهنآگاهی، نوعی آگاهی است که در زمان توجه ما به تجربیاتمان نسبت بــه موضوع خاصی شکل میگیرد و توجهی متمرکز بر هـدف است(مدودف، کراجلو، نارایانان، و سیگرت، 2017). همچنین وضعیتی اسـت کـه می‌توان بـا وضوح و شفافیت بیشتر، اتفاقی را کـه در ذهن و حتی در دنیای اطراف در حال رخ دادن است را درک و نسـبت بـه آن‌ها آگاهی پیدا کرد. ذهن آگاهی فـرد را هوشیارتر و آگاه‌تر و او را قادر بـه کنترل و مدیریت احساسات و عواطف خود میکند کـه همین امر سبب می‌شود تصمیمات معقولانه‌تری در حل مسائل به‌طور موفقیت‌آمیز اتخاذ نماید (ونویتمارچن، تیدن، ونویلت، باتتجس-فریس و جانگ، 2018).
ذهن آگاهی یک عامل اساسی مهم در رسیدن به رهایی است، زیرا روشی موثر و قدرتمند برای خاموش کردن و توقف فشارهای دنیا یا فشارهای روحی و روانی فرد است. اهمیت مدیریت ذهن با ظهور مشغلههای مختلف روزمره، نشخوار مداوم و موقعیت های استرس زا که بیشتر ما را احاطه کرده، بیشتر و بیشتر نمایان میشود. برای مدیریت ذهن، لازم است که قوانین ذهن را به درستی بشناسید و با مدیریت آن، حداکثر استفاده را از آن بکنید. به عبارت دیگر، ذهن آگاهی به معنای توجه به روشی خاص است. یعنی توجه و تمرکز که سه عنصر در آن دخیل است: 1- حضور داشتن 2- هدف قرار دادن 3- بدون قضاوت. این نوع توجه باعث افزایش آگاهی، وضوح و پذیرش واقعیت موجود می‌شود (کابات زین، 2021).
زندگی ما فقط اکنون اتفاق می‌افتد و گره می‌خورد. اگر کاملاً آنجا نباشیم، نمی‌توانیم دقیقاً بفهمیم چه چیزی ممکن است؟ چگونه می‌توانیم به امکانات دسترسی پیدا کنیم؟ و چگونه تحول و رشد ایجاد کنیم؟ در واقع ذهن آگاهی یک روش موثر و قدرتمند برای متوقف کردن فشارهای جهان یا فشارهای ذهنی شخص است. ذهن آگاهی به معنای تبدیل آگاهی فرد از گذشته و آینده به حال است. وقتی شخصی وجود دارد، حقیقت را از نظر همه جنبه های درونی و بیرونی آن می‌بیند و می‌فهمد که ذهن به دلیل قضاوت ها، تفسیرها و تعابیری که می‌کند، دائماً جویده و صادقانه صحبت می‌کند. (ویلیام، راسل و راسل، 2008).
وقتی فردی متوجه شود ذهن به طور مداوم در حال تفسیر است، قادر است به افکار خود توجه بیشتری کرده و آنها را بدون انزجار و قضاوت بررسی کند و دلیل وجود آنها را دریابد. تمرین ذهن آگاهی به فرد توانایی درک این نکته را می‌دهد که "افکار فقط فکر هستند" و وقتی می‌فهمد ممکن است افکارش درست نباشد، راحت تر می‌تواند او را رها کند.بسیار مهم است که انسان از پیامهایی که هنگام تفکر از ذهن می‌شنود آگاه باشد، درگیر افکارش نشود و بتواند آنها را رها کند. علاوه بر این، با مشاهده واقعیت درونی خود، او متوجه می‌شود که خوشبختی کیفیتی نیست که به عناصر خارجی و تغییرات در دنیای خارج بستگی داشته باشد، و هنگامی اتفاق می‌افتد که فرد وابستگی خود را به افکار، موضع گیری ها و برنامه های ذهنی از پیش تعیین شده ترک کند(میلر، فلتچر و کابات زین، 1995).
یکی از مهمترین اصول در ذهن آگاهی "تسلیم شدن" است. ما به طور کلی به چیزهای زیادی وابسته هستیم: اعتقادات، وقایع خاص، زمانهای خاص، یک صحنه، یک آرزو و غیره وقتی یاد می‌گیریم آنها را رها کنیم، نسبت به آنها آگاهی بیشتری پیدا می‌کنیم و آنها را می‌پذیریم. اصل دیگر ذهن آگاهی اعتماد است. ما ممکن است همیشه آنچه را که اتفاق می‌افتد درک نکنیم، اما اگر یاد بگیریم به خود یا دیگران و به ویژه قوانین موجود اعتماد کنیم، این به ما قدرت عمیقی می‌بخشد که امنیت، تعادل و گشودگی را به ارمغان می‌آورد. (رات و کالمسا ،2006).
1-2-2تاریخچۀ ذهن‌آگاهی
اصطلاح ذهن آگاهی از فرهنگ و زبان آیین بودا در حدود دو هزار سال پیش گرفته شده است. قانون جهانی بودن این کلمه از چین آمده و "تائو" نامیده می‌شود.به این معنا که هیچ کاری در آن انجام نمی‌شود یا کسی مجبور نیست کاری انجام دهد. ذهن آگاهی در آیین بودا یک روش فکری است و ریشه بودایی دارد. آیین بودا پانصد سال پیش در شمال هند توسط سیتادا گوداما، رهبر مذهبی شکل گرفت و پاسخی برای رهایی از فقر، بیماری و پیری بود. راههای مکتب بودایی زندگی پر از رنج و عذاب است و می‌توان با خلاص شدن از دلبستگی ها از این عذاب خلاص شد. در این تمرین، به فرد آموزش داده می‌شود که با پیوستن به کل جهان و درک فلسفه بودایی، متعهد به هدایت اخلاقی، ارتباطات، کار، ذهن آگاهی و مراقبه، از ناراحتی خلاص شود. این تجربه به افراد کمک می‌کند بدون وابستگی به پدیدهها، با کل تجربیات زندگی ارتباط برقرار کنند (شاپیرو و ویزباوم، 2020).

1-5-2پیشینه داخلی
چراغ پور خنکدار (1400) در پژوهشی به بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر تاب آوری و سلامت روان مادران دارای کودک معلول ذهنی پرداخت. روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه آزمایش و کنترل است و جامعه آماری پژوهش حاضررا مادران دارای فرزند معلول ذهنی شهرستان قائمشهر تشکیل دادند، با استفاده از روش نمونه گیری غیر تصادفی در دسترس 30 نفر از مادران کودکان معلول ذهنی انتخاب شدند و سپس در دو گروه آزمایش و کنترل 20 نفر در گروه آزمایش و 20 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. نتایج حاکی از آن بود که در مجموع تفاوت معنادار بین نمرات دو پرسشنامه تاب آوری و سلامت روان در پیش آزمون و پس آزمون در دوگروه آزمایش و کنترل در مادران دارای کودک معلول ذهنی وجود دارد. نتیجه می‌گیریم که ذهن آگاهی باعث افزایش میزان تاب آوری و سلامت روان در مادران دارای کودکان معلول ذهنی می‌شود.
میر، عبدالشاهی و شمسیپور دهکردی (1400)، در پژوهشی با نس تک متغیره (ANCOVA) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایعنوان تأثیر یک دوره تمرین ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا بر سرسختی ذهنی ورزشکاران با سطوح متفاوت مهارت که روی ۷۲ دانشجوی ورزشکار عضو تیم‌های ورزشی انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که تأثیر مداخله ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا بر سرسختی ذهنی و خرده مقیاس‌های ثبات و کنترل در ورزشکاران مثبت بود و پیشنهاد کردند که با توجه به اهمیت سرسختی ذهنی ورزشکار در دستیابی به سطوح بالای رقابت، مربیان برای ارتقای این فاکتور روانشناختی از مداخله ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا در ورزشکاران با سطوح مختلف مهارت استفاده کنند.
آخوندی، کامیابی، صیادی، و زین الدینی میمند (1399)، پژوهشی به منظور تعیین اثر بخشی آموزش ذهن آگاهی بر سخت رویی روانشناختی و خودکارآمدی تحصیلی دانشجویان دختر پرستاری انجام دادند. روش این تحقیق نیمه تجربی و به روش پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود و جامعه ی آماری پژوهش حاضر را کلیه ی دانشجویان دختر رشته پرستاری دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان در سال تحصیلی 99-1398 تشکیل میدادند. نمونه ی پژوهش شامل 30 نفر که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند و به طور تصادفی در دو گروه آزمایشی (15 نفر) و کنترل (15 نفر) قرار گرفتند و به پرسشنامه های سرسختی روانشناختی و خودکارآمدی تحصیلی قبل و بعد از مداخله پاسخ دادند. گروه آزمایش به مدت 8 جلسه 80دقیقه ای (هفته ای یک بار) تحت درمان مدیریت ذهن آگاهی محور قرار گرفتند و گروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکردند. نتایج این پژوهش نشان داد آموزش ذهن اگاهی می‌تواند در افزایش سخت رویی روانشناختی و خودکارآمدی تحصیلی دانش جویان پرستاری موثر باشد.

2پیشینه خارجی
گو، جانگ، کانگ، هو، گا و همکاران (2023) در پژوهش خود با عنوان بررسی اثربخشی مداخله گروهی ذهن آگاهی بر شفقت به خود و تاب آوری کودکان خانواده های تک والدی ا در مناطق تبت نشان دادند که پس از مداخله، سطح ذهن آگاهی و شفقت به خود و تاب آوری در گروه مداخله نسبت به گروه کنترل به طور معنی داری بهبود یافت.
اوگونتواس و سان (2022) با هدف تأثیر آموزش ذهن آگاهی بر تاب آوری، اعتماد به نفس و تنظیم هیجان بازیکنان نخبه فوتبال: نقش واسطه ای منبع کنترل دریافتند: که تعهد پذیرش ذهن آگاهی تأثیر مستقیم و غیرمستقیم معناداری بر تاب آوری، اعتماد به نفس و تنظیم هیجان بازیکنان نخبه فوتبال دارد. همچنین یافته ها نشان داد که بین نمرات پیش آزمون و پس آزمون گروه مداخله و گروه کنترل تفاوت معناداری وجود دارد. میانگین نمرات گروه مداخله در تاب آوری، اعتماد به نفس و تنظیم هیجان بالاتر از همتایان گروه کنترل است. این نشان می‌دهد که برنامه MAC همزمان در افزایش تاب آوری، اعتماد به نفس و تنظیم احساسات بازیکنان نخبه فوتبال موثر است که به نوبه خود می‌تواند عملکرد را بهبود بخشد و به موفقیت دست یابد.
آدریان پرز-آراندا و همکاران(2021) در پژوهشی با عنوان اثر ذهن آگاهی و شفقت به خود بر اضطراب و افسردگی : نقش میانجی تاب آوری به این نتیجه دست یافتند که: همبستگی های معنادار بین متغیّرهای مطالعه، همواره در جهت مورد انتظار، بدست آمد ( تمام مقادیر احتمال کمتر از 0.001 بود ). مدل های تحلیل مسیر، اثرات مستقیم معنادار ذهن آگاهی و شفقت به خود بر علائم اضطراب و افسردگی را نشان داد، اما تنها اثرات غیرمستقیم معنادار از طریق تاب آوری، در مورد افسردگی بدست آمد ( مقیاس ذهن آگاهی، توجه و هشیاری : 0.05- = β، 95%، 11/0- تا 0.02- ؛ مقیاس 12 گویه ای شفقت به خود :0.06- = β، 95%، 0.33- تا 07/0-) .
فلیپ، اسچواب و بیاسوتی (2021) در پژوهشی با هدف تأثیر فعالیت بدنی و ذهن آگاهی بر تاب آوری و افسردگی در موج اول همه گیری COVID-19 دریافتند، نتایج نشان داد که تمرین ذهن‌آگاهی سطح اولیه انعطاف‌پذیری تمرین‌کنندگان را تقویت می‌کند و نشان می‌دهد که مراقبه ذهن‌آگاهی ابزاری برای مقابله با ناملایمات در طول یک رویداد بالقوه آسیب‌زا است. برعکس، تمرین‌کنندگان فعالیت بدنی نمره انعطاف‌پذیری پایداری را در طول زمان حفظ کردند، که نشان می‌دهد قرار گرفتن در معرض ناملایمات، وضعیت هموستاز زیستی روانی-روحی آنها را مختل نمی‌کند. علاوه بر این، فعالیت بدنی باعث کاهش نمره افسردگی در طول زمان شد. در مورد متغیرهای جمعیت شناختی، تفاوت جنسیتی در میانگین نمرات در مقیاس تاب آوری و در پرسشنامه افسردگی مشاهده شد.
سانتاراراجا (2019) در پژوهش خود با عنوان اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر اضطراب، افسردگی و استرس در کودکان تحت سرپرستی در یک کاوش مقدماتی به این نتیجه رسیدند که گروه درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی منجر به کاهش علائم افسردگی، اضطراب و استرس و افزایش سطح ذهن آگاهی در کودکان تحت سرپرستی شد.

قسمتی از منابع
احمدوند، زهرا (1390). وارسي اعتبار و پايايي پرسشنامه پنج وجهي ذهن آگاهي در نمونه هاي غير (FFMQ). پاياننامه کارشناسي ارشد. روانشناسي. دانشگاه شاهد.
احمدی، طاهر، خیراتی، حمیده، و غباری بناب، باقر. (1398). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر سرسختی روان شناختی و نشخوار فکری در مادران دارای دانش آموزان با ناتوانی یادگیری خاص. توانمند سازی کودکان استثنایی، 10(3 )، 71-84.
احمدی، عزت اله (1397). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بهزیستی. فصلنامه پژوهش های نوین روانشناختی، 13(50)، 1-20.
اسماعیلیان، نسرین؛طهماسیان،کارینه؛ دهقانی، محسن، موتابی، فرشته (1392). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر نشانه‌های افسردگی و پذیرش کودکان دارای والدین مطلقه. فصلنامه روانشناسی بالینی، 5(3)، 47-57
اصغری ابراهیمآباد، محمدجواد، ممیزاده، محمد (1397). نقش انعطافپذیری روانشناختی و سرسختی روانشناختی در تبیین بهزیستی روانشناختی سربازان. مجله پژوهشهای روانشناسی بالینی و مشاوره، 8(1)، 51-37.
اکبریان، زهرا و اعراب شیبانی، خدیجه. (1397). اثربخشی درمان شناختی رفتاری مبتنی بر ذهن آگاهی بر سرسختی روانشناختی دانش آموزان. کنفرانس بین المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در علوم اجتماعی، علوم تربیتی و روانشناسی. کرج.
امیدی، عبدالله، محمدخانی، پروانه (1387). آموزش حضور ذهن به عنوان یک مداخله بالینی :مروری /مفهومی و تجربی. فصلنامه سلامت روان، 1، 29-38.
آخوندی، مریم؛ کامیابی، میترا؛صیادی، احمدرضا، زین الدینی میمند، زهرا (1399). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر سخت رویی روانشناختی و خودکارآمدی تحصیلی دانشجویان دختر پرستاری. مجله آموزش پرستاری، 9(4 )، 1-10.
آقابابائی، ناصر؛ قربانی، نیما، خدابخش، محمدرضا(1390). تقابل فرایندهای خودشناختی با آستانه گذری. مجله: روانشناسی و دین، 1(13)، 55-70.
بشرپور، سجاد؛ قربانی، فاطمه؛ عطادخت، اکبر، سلیمانی، اسماعیل (1394). مقایسه‌ی پیشرفت تحصیلی و عوامل مرتبط با آن در دو گروه از دانش‌آموزان بی‌سرپرست و دارای سرپرست. مجله روان شناسی مدرسه و آموزشگاه، 4(4)، 21-36.
بهرامی، فاطمه، زاهدی، یونس (1397). اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی گروهی بر افزایش امید به زندگی و تاب آوری مادران کودکان استثنایی. مجله فرهنگ مشاوره و روان درمانی (فرهنگ مشاوره)، 9(35 )، 171-189.
پیشگاهی، بهناز؛دانش، عصمت، سلیمی نیا، نرگس (1399). اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی براضطراب، تاب آوری و امید به زندگی زنان مضطرب. مجله روانپرستاری،8(3)، 104-117.
جعفرپور، مریم و حقیقت، سعید. (1396). اثربخشی واقعیتدرمانی بر سلامت روان و سرسختی روانی دانشآموزان. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار.
چراغ پور خنکدار، رقیه (1400). اثربخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر تاب آوری و سلامت روان مادران دارای کودک معلول ذهنی. مجله پیشرفت های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش، 4(38)، 83-94.