مقاله و مبانی نظری بودجه و بودجه ریزی ,

مبانی نظری و پیشینه پژوهش تعاریف و مفاهیم بودجه و بودجه ریزی

در قالب WORD ودر 52 صفحه وقابل ویرایش

فهرست مطالب

- مقدمه        15
2.2- فاهیم بودجه        16
2.3- تعاریف بودجه        17
2.3.1- تعاریف از جنبه سیاسی            17
2.3.2 -تعاریف ازجنبه های اقتصادی و مالی        17
2.3.3- تعاریف از جنبه های برنامه ای و مدیریتی        18
2.3.4- تعاریف ازجنبه توسعه اقتصادی و اجتماعی        18
2.4- تعاریف علمی و تجربی بودجه        19
2.5- تعاریف حقوقی و قانونی بودجه        19
2.6- عوامل مشترک در تعاریف بودجه        20
2.7- مقاصد و اهداف بودجه ریزی        21
2.8- وظایف بودجه ریزی        22
2.9- روش های پیش بینی درآمد    22
2.10- روشهای برآورد هزینه    23
2.10.1- بودجه سنتی        23
2.10.2- بودجه ریزی افزایشی(تفاضلی)        23
2.10.3- بودجه ریزی برنامه ای        24
2.10.4- نظام طرح ریزی، برنامه ریزی، بودجه ریزی        24
2.10.5- بودجه بندی بر مبنای صفر        25
2.10.6- بودجه ریزی انعطاف پذیر یا سایه ای        26
2.10.7- روش بودجه ریزی مدیریت بر مبنای هدف        27
2.10.8- روش بودجه ریزی عملیاتی    27
2.11- بودجه ریزی عملیاتی    28
2.11.1- ماهیت بودجه ریزی عملیاتی        29
2.11.2- ویژگی های بودجه ریزی عملیاتی        30
2.11.3- وظایف بودجه عملیاتی        31
2.11.4- مزایای بودجه ریزی عملیاتی        34
2.12- الزامات بودجه ریزی عملیاتی        37
2.1.3- مراحل انجام بودجه ریزی عملیاتی        38
2.14- فواید بودجه ریزی عملیاتی        40
2.15- تحولات نظام بودجه ریزی    41
2.16- مسیر بودجه ریزی عملیاتی نوین        44
2.17- تجربه برخی از کشورها در اجرای بودجه عملیاتی        48
2.18- نظام بودجه ریزی عملیاتی در ایران    54
2.18.1- سیرتحولات نظام بودجه ریزی در ایران        56
2.18.2- الزامات قانونی بودجه ریزی عملیاتی در ایران        58
2.19- مشکلات عمده بودجه بندی دولتی در ایران:    61
2.20- روند حال و آینده بودجه ریزی عملیاتی در ایران    67
2.21- موانع استقرار بودجه ریزی عملیاتی در دستگاههای اجرائی استان سمنان    70
2.21.2- عوامل محیطی        70
2.21.2- عوامل اجرائی        73
2.21.3- عوامل کنترلی        80
2.22- مدل مفهومی    82
2.23- تحقیقات گذشته        82
2.23.1-تحقيقات انجام شده در داخل کشور        82
2.23.2- تحقيقات انجام شده در خارج از کشور        85

منابع

1.1    مقدمه
در مدیریت نوین منابع دولت، تعیین محدودیتهای دخالت دولت، مدیریت مطلوب منابع مالی، سیاست گذاری برای حداکثر نمودن منافع اجتماعی نظام کلان مالی، انطباق اهداف میان مدت و کوتاه مدت در مخارج عمومی، نظم و انضباط مالی، بودجه عملیاتی، نظارت، کنترل و هماهنگی، شفافیت، پاسخگوئی مورد توجه قرار گرفته است.
در تعیین محدوده های دولت صرف نظر از وظایف حاکمیتی، اگر زمانی فزونی عواید نسبت به  هزینه ها برای سرمایه گذاری دولت در امور اقتصادی کافی تلف می‌شد اکنون تنها دخالت در مواردی قابل توجیه به حساب می‌آید که عدم دخالت دولت منافع اجتماعی تامین نشود در این حالت نیز مداخله دولت طیفی از سیاستگذاری ها، هدایتها و تشویق ها را در بر میگیرد که دخالت مستقیم از طریق سرمایه گذاری در امور اقتصادی آن واقع می‌شود.

در رعایت انضباط کلان مالی، بحث آینده نگری مطرح می‌شود و دولت ها از روزمرگی بر حذر شده و توصیه می‌شود اهداف میان مدت قابل برآورد را مورد نظر قرار دهند تا نوسان ها و تلاطم های کوتاه مدت در جریان درآمدها به جریانی موزون در مخارج و دستاوردهای اقتصادی – اجتماعی برای کل جامعه تبدیل شود. نظم و انضباط مالی سرلوحه توصیه های مخارج عمومی قرار گرفته و پایه این نظم و انضباط تفکر علمی و تجربی در مورد روشهای کنترل و نظارت، هدفگذاری، عملیاتی ساختن بودجه، تعهد نسبت به اهداف عملیاتی و الزام به پاسخگوئی است. در همان حال کنترل جریان وجوه، پیشبرد عملیات و دستیابی به اهداف مورد نظر است و در این رهگذر سعی بر برقراری پیوند بین عملیات پیش بینی شده با اهداف مورد نظر است. (سعیدی، 1385، ص 142).
   بودجه ریزی عملیاتی سیستمی است که در آن منابع مصرف می‌شوند تا نتیجه ای معقول و در راستای اهداف سازمانها بدست آید. در این نام بودجه بندی بر مبنای اهداف صورت میگیرد. در بودجه بندی عملیاتی سازمانها با یک طرح کلی، یک سری برنامه و تعداد بسیار زیادی پروژه ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و با نگرش سیستمی بودجه بندی می‌شود. در این نظام بودجه ریزی، امکان مقایسه پروزه ها و برنامه ها با هم و انتخاب اثربخش نوین آنها در نیل به اهداف کلی وجود خواهد داشت چون بودجه ریزی عملیاتی عوامل صرفه جوئی و اثربخشی را به ابعاد سنتی بودجه ریزی اضافه می‌کند. در بودجه عملیاتی طبقه بندی عملیات به حدی است که هدفها شفاف تر بیان می‌شوند، ارزیابی بودجه سهل تر بوده و در روش هزینه یابی، ارتباط بین داده و ستانده مورد توجه قرار می‌گیرد(سعیدی، 1385، مقدمه).

1.2    مفاهیم بودجه
   واژه بودجه در اصل از کلمه بوژت فرانسوی (Boujette) به معنی کیف یا کیسه چرمی کوچک اطلاق می‌شده که وجوه نقد را در آن نگهداری می‌کردند. در انگلستان کیف چرمی که محتوی صورت مخارج مورد نیاز پادشاه بود توسط خزانه داری، که بعدا وزیر دارایی نامیده شد، برای تصویب وجوه مورد نیاز پادشاه به پارلمان عرضه می‌شد(لینچ،1970، ص 36).

   آن کیف «باجت1 » نامیده شد و به تدریج اطلاق اصطلاح بودجه از کیف به محتویات آن تغییر یافت. به عبارت دیگر، صورت حسابهای مزبور به تدریج در یک صورت حساب واحد گنجانده و تحت عنوان        «باجت» در انگلیس و «بودژه» در فرانسه به کار رفت و در سایر زبان ها از جمله فارسی وارد گردید.

1.3    تعاریف بودجه
   دیدگاه ها و تعاریف در مورد بودجه متاثر از نظریه های اقتصادی در مورد دولت است و دیدگاه های موجود در این زمینه نیز تحت تاثیر شرایط متفاوت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جوامع است و در یک جمله دیدگاه های نظریه ها و تعاریف بودجه به زمان و مکان مربوط می‌شوند. به طور کلی می‌توان این تعاریف را به چهار دسته تقسیم کرد. (الماسی، 1387، ص 39).

1.3.1    تعاریف از جنبه سیاسی
   در این دسته تعاریف، ریشه اصلی تنظیم بودجه را باید عامل سیاسی جستجو کرد. بودجه بعد از تشکیل حکومت های پارلمانی شکل گرفت؛ یعنی از زمانی که حق نظارت مردم به صورت کنترل درآمدها و هزینه های دولت از طریق ساز و کارهای نمایندگی تحقق یافت. در انگلستان نمایندگان پارلمان می‌خواستند درآمدها و هزینه های دولت را کنترل کنند و مایل نبودند بدون رضایت آنها مالیات وضع شده، یا بدون کنترل آنها از اموال عمومی خرج شود. بدین سبب بود که به تدریج درآمدها و هزینه های دولت در سندی تنظیم شد و تصویب پارلمان ضرورت پیدا کرد؛ تا آنجا که در قرن نوزدهم اراده قانونگذار در تنظیم و اجرای بودجه از ضروریات دموکراسی شناخته شد (قدیری اصل، 1366، ص 530).
اهمیت نهاندن و تاکید بر نقش سیاسی بودجه باعث گنجاندن آن در اغلب قوانین اساسی حکومت های پارلمانی و تصویب قوانین و مقررات مربوط به نحوه عملکرد بودجه تحت عنوان «قانون محاسبات عمومی» در اولین دوره های قانونگذاری شده است (ابراهیمی نژاد، 1386، ص 3).

1.3.2    تعاریف ازجنبه های اقتصادی و مالی
   در اینکه نظریه های نظام مالی به طور اعم از نظریه های نظام بودجه به طور اخص از بطن نظریه های اقتصادی زاده شده اند، تردیدی وجود ندارد. در واقع بودجه شاهرگ حیات اقتصادی دولت است که در      شریان¬های آن منابع مالی و اقتصادی جاری است. تاکید بر جنبه های مالی و اقتصادی در تعاریف بودجه بیشتر بعد از گذار از اقتصاد کلاسیک به اقتصاد نئوکلاسیک صورت پذیرفت. در این دوران با گسترش دامنه فعالیت ها و عملیات دولت، حجم بودجه، نیز به سرعت افزایش یافت و در نتیجه، تغییر و تحولات بودجه ای نیز در دو زمینه نظری و عملی به شدت به تحولات اقتصادی و مالی پیوند خورد. مقارن این تحولات دگرگونی های تاریخی و اقتصادی عظیمی به وقوع پیوست، به ویژه انقلاب اکتبر سال 1917 در روسیه و رکود و بحران بزرگ سال 1929 در امریکا و نشر عقاید «جان مینارد کینز» بنیان گذار مکتب اقتصادی نئوکلاسیک و دعوت از دولت برای مداخله بیشتر در امور اقتصادی و تولیدی، بودجه را به صورت اساسی ترین و اصلی ترین اهرم کنترل و ارشاد اقتصادی و مالی درآورد. در این دوران تعریف بودجه نیز از تحولات و تغییرات تاثیر پذیرفت و کانون تاکید از جنبه های سیاسی-اجتماعی به جنبه های اقتصادی و مالی تغییر یافت.

1.3.3    تعاریف از جنبه های برنامه ای و مدیریتی
   اصولا شرایط فرهنگی، سیاسی و اقتصادی حاکم بر جوامع ادامه و بقای حیات دولت ما را بدون برنامه و برنامه ریزی غیرممکن می‌سازد. به همین علت امروزه واژه های بودجه و برنامه در هم ادغام یا مترادف هم گشته اند (مثلا بودجه برنامه ای) و یا همواره با هم مورد استفاده قرار می‌گیرند و مفهوم هیچ یک از آن دو بدون دیگری قابل درک نیست.
   ماهیت مشترک برنامه و بودجه در عمل پیش بینی نهفته است و همین ویژگی پیش بینی است که آن دو را از سایر صورت حساب ها و تجزیه تحلیل های مالی متمایز می‌کند. تاکید بر جنبه های برنامه ای بودجه از مشخصات بارز تعریف جدید و معاصر است. البته تفکیک جنبه های برنامه ای و مالی کار دشواری است. زیرا بودجه در عین حال که نوعی برنامه است جنبه های اقتصادی و مالی نیز دارد و از این جهت بودجه را نوعی برنامه مالی دولت می‌دانند. تصویر فردای سازمان باید امروز با تصمیم مدیران ترسیم شود. این آینده نگری را برنامه و برنامه ریزی و تبدیل برنامه ها به زبان پول را بودجه می‌نامیم. (الماسی، 1387، ص 40).

1.3.4    تعاریف ازجنبه توسعه اقتصادی و اجتماعی
   در متون تخصصی، بودجه سندی تعریف شده است شامل عبارات و ارقامی که هزینه ها را به اهداف معین ارتباط می‌دهد، این عبارت و ارقام هزینه ها (جاری و عمرانی) با اهداف (ایجاد امنیت، رفاه، آسایش، رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ثبات اقتصادی، تامین کالا و خدمات عمومی، عدالت اجتماعی) پیوند دارند. بودجه بین منابع مالی و رفتار انسانی برای تحقق اهداف و خط مشی ها پیوستگی ایجاد می‌کند. بدین ترتیب بودجه به مجموعه ای از اهداف و برنامه ها به همراه هزینه های مربوط آنها اطلاق می‌گردد (الماسی، 1387، ص 41).

1.4    تعاریف علمی و تجربی بودجه
بودجه از نظر عامه مردم عبارت است از دخل و خرج یا درآمد و هزینه است.
بودجه برنامه کار، وضعیت یک فرد، یک خانواده، یک سازمان یا یک جامعه را به صورت ارقام مالی نشان    می‌دهد.
بودجه عبارت است از بیان مالی و یا مقداری سیاستی که در طول مدتی معین از زمان آینده برای وصول به هدفهای تعیین شده باید تعقیب شود.
بودجه یک برنامه کار است. یک پیش بینی است و یک مجوز است و می‌تواند یک معیار هزینه و یک ضابطه بخش کارایی دستگاهها باشد.
بودجه بیان رسمی سیاست، و اهداف مدیریت برای یک دوره معین است.
بودجه عبارت است از آئینه تمام نمای وظایف، عملیات و هدف های دولت است.