مقاله و مبانی نظری تکانشگری ,

مقاله و مبانی نظری تکانشگری

در قالب word و در 37 صفحه و قابل ویرایش و دارای منابع 1402 و 2024

فهرست مطالب::

تعاریف تکانشگری
علل تکانشگری
زمینه های زیست شناختی تکانشگری
ساختارهای مغزی
انتقال دهنده های عصبی
تفاوت های ژنتیک
جنبه های تحولی تکانشگری
عوامل عصبی- رشدی
عوامل جامعه شناختی
تکانشگری و جنسیت
رویکردهای مختلف در تحلیل رفتارهای تکانشی
رویکرد شخصیت منشانه
رویکرد رفتارگرایانه
دیدگاه روان شناختی
رویکرد زیستی
رویکرد اجتماعی
اختلال های مرتبط با تکانشگری
نظریه های تکانشگری در مجرمان
اختلال های مرتبط با تکانشگری
درمان تکانشگری
درمان دارویی     
درمان شناختی- رفتاری
تنظیم هیجان به عنوان درمانی برای تکانشگری
پیشینه پژوهش
پژوهش های داخلی
منابع فارسی
منایع لاتین

تعاریف تکانشگری
تکانه اصرار و میل شدید به انجام یک عمل در پاسخ به یک محرک درونی یا بیرونی است، تکانشگری طیف گسترده ای است از رفتارهایی که روی‌ آنها کمتر فکر شده، به صورت رشد نایافته برای دست یابی به یک لذت یا پاداش بروز می‌کنند، با خطر بالایی همراه اند و پیامدهای ناخواسته مهمی را در پی دارند (اوندن، 1999؛ به نقل از دژکام،1402).
تکانشگری و رفتار تکانشی دارای سه ویژگی اساسی است که آن را از اصطلاحات مشابهی مانند بیش واکنشی جدا می‌کند. این رفتارها، شتاب زده، برنامه ریزی نشده، بدون فکر و مستعد اشتباه هستند، در حالی که در بیش واکنشی به جای تاکید بر سرعت بروز عکس العمل، تاکید بر شدت و طول زمانی است که عکس العمل رخ میدهد. رفتارهای تکانشی هم چنین بر خلاف رفتارهای جبری است که فرد بر وجود رفتار آگاهی دارد و هدف از رفتار، نه کسب لذت، بلکه عموما دوری از اضطراب است. هم چنین متفاوت از رفتارهایی که ناشی از نارسایی در داوری و تصمیم گیری می‌باشند و فرد در حقیقت در مرحله قضاوت اختلال دارد (سوان و هلندر، ۲۰۰2 ؛ به نقل از فتحی، 1402).
رفتارهای تکانشی باید دارای سه ویژگی زیر باشد: الف) برگزیدن یک گزینه از میان دو یا چند گزینه با پاداش احتمالی، ب) همراهی یکی از گزینه ها با احتمال پیامدهای ناگوار و ج) روشن نبودن احتمال پیامد ناگوار در زمان رخداد رفتار (دژکام، 1402).
در میان محققان درباره تعریف واحدی از تکانشگری اتفاق نظر وجود ندارد. تکانشگری از دیدگاه رفتاری به معنای سود کوتاه مدت هرچند کم ارزش در برابر پیامدهای بلند مدت ولی با ارزش است رویکرد اجتماعی، تکانشگری را به صورت یک رفتار آموخته شده در نظر می‌گیرد که تحت تاثیر محیط است و فرد براساس تجربیات خود برای به دست آوردن پاداش، واکنش های ناگهانی و شتاب زده نشان می‌دهد ،سایر دیدگاه ها، تکانشگری را به سبک پردازش اطلاعات افراد مربوط می‌دانند (صبری، 1401).
باس و پلامین (۱۹۷۵) فقدان کنترل بازدارنده را به عنوان هسته مرکزی تکانشگری مطرح کرده اند وعواملی مانند زمان اندک صرف شده برای تصمیم گیری، فقدان اصرار و پافشاری و نیاز به حس جویی را از جنبه های مهم موثر در تکانشگری دانسته اند (فتحی، 1402).
کلونینگر (۱۹۸۷) شخصیت های تکانشی را افرادی معرفی کرده است که ۱) دارای میزان بالایی از نوجویی هستند به طوری که پیوسته برای دستیابی به هوس های زودگذر دست به عمل می‌زنند، ۲) کمتر از خطر پرهیز می‌کنند یعنی هنگام رویارویی با موقعیت هایی که نیازمند توجه است، کمتر دقت می‌کنند و ۳) پیش از انجام تلاش کافی در یک زمینه، از آن دست می‌کشند یعنی اصرار و پافشاری لازم را ندارند(فتحی، 1402).
دیکمن (۱۹۹۰) دو نوع تکانشگری را از هم متمایز دانسته است: تکانشگری کارکردی و تکانشگری بدکارکردی. هر دو عمل با کمترین دوراندیشی صورت می‌گیرد با این تفاوت که در تکانشگری کارکردی،عمل انجام گرفته، مطلوب است و در شرایط بهینه انجام می‌گیرد در حالی که در تکانشگری غیر کار کردی عمل انجام گرفته، منبع رنج یا آسیب به خود یا دیگران است(فتحی، 1402).
آیزنک (۱۹۹۳) شخصیت را بر پایه سه ویژگی اساسی تبیین نموده است: برون گرایی، روان پریش خویی و روان رنجوری. در سال ۱۹۷۵ وی ویژگی اجتماعی بودن را بخشی از صفت کلی برون گرایی و صفت تکانشگری را بخشی از روان رنجوری طبقه بندی نمود. او در سال ۱۹۸۵، تکانشگری را ترکیبی از چهار ویژگی زیر دانست: تکانشگری منحصرانه، ناتوانی در تصمیم گیری، سرزندگی و خطرپذیری. تکانشگری منحصرانه، ارتباط زیادی با روان رنجورخویی و سه عنصر دیگر یعنی ناتوانی در تصمیم گیری، سرزندگی و خطرپذیری، ارتباط زیادی با برون گرایی دارند. وی تکانشگری را دارای دو بخش مهم می‌دانست، مخاطره جویی که با برون گرایی ارتباط دارد و تکانشی بودن که با روان رنجورخویی مرتبط است (فتحی، 1402).
لکروبير، براکونیر، سید و پایان (۱۹۹۵) معیار سنجش تکانشگری (IRS) را طراحی کردند که به کمک آن درمانگران می‌توانند افراد را بر پایه هفت مولفه زیر مورد ارزیابی قرار دهند: ۱- صبر کردن، ۲- زمان صرف شده برای تصمیم گیری، ۳- توانایی تحمل به تاخیر انداختن، ۴- خشونت، ۵- کنترل واکنش ها، ۶- قدرت ادامه دادن یک فعالیت و ۷- تحریک پذیری(فتحی، 1402).
بارت و همکاران (۱۹۹۵) تئوری جامعی را طراحی کردند که عوامل زیستی، رفتاری، محیطی وشناختی را در بر می‌گیرد.‌ آنها سه مولفه تکانشگری را متمایز کردند: تکانشگری حرکتی (عمل کردن بدون نقشه قبلی همراه با اشتیاق شدید)، تکانشگری شناختی (توانایی تمرکز کردن بر کار فوری و ناپایداری شناختی و تکانشگری عدم برنامه ریزی (ناتوانی در برنامه ریزی و تفکر کردن با دقت) (فتحی، 1402).    
مولر و همکاران (۲۰۰۱) بر پایه بررسی های انجام شده با رویکردهای زیستی، روانشناختی و جامعه -شناختی بر روی تکانشگری، کوشیده اند تعریفی برای پوشش هر سه رویکرد با عنوان تعریف زیستی -روانی- اجتماعی ارائه نمایند(فتحی، 1402).
دیدگاه زیستی در بررسی های انجام شده بر روی خشونت های ناشی از تکانشگری، نشان داده است که ساختار مغزی برخی از افراد برای دست زدن به اعمال پرخاشگرانه مستعدتر از افراد دیگر است. بهطوری که در ارزیابی های الکتروفیزیولوژیک، این افراد دامنه های پتانسیل برانگیخته بلندتری نسبت به سایرین داشته و هم چنین میزان سوخت و ساز سروتونین در مایع مغزی نخاعی این افراد نسبت به سایرین بیشتر است(صبری، 1401).
دیدگاه روانشناختی، تکانشگری را بر پایه سه مقوله تنبیه وا یا خاموشی، پاداش گزینی و بازداری پاسخ/ توجه بررسی نموده و باور دارد که تعریف تکانشگری باید در بردارنده ی سه عنصر زیر باشد: کاهش حساسیت فرد به پیامدهای منفی رفتار، عکس العمل سریع و ناخواسته به محرک پیش از ارزیابی کامل اطلاعات و بی اعتنایی به پیامدهای دراز مدت رفتار(صبری، 1401)..
دیدگاه اجتماعی به تکانشگری، به عنوان یک رفتار آموخته شده می‌نگرد که کودک از خانواده و محیط اطراف آموخته است و براساس آن برای به دست آوردن خواسته های مطلوبش به سرعت واکنش نشان می‌دهد و این ویژگی نه تنها بر خود فرد بلکه بر سایرین هم اثر می‌گذارد (نظریه یادگیری اجتماعی) (صبری، 1401).
پتری (۲۰۰۱) با بررسی ۱۵ معیار تکانشگری در افراد دارای سابقه سوء مصرف مواد، قمار بازی بیمارگون و افراد عادی، بین معیارهای مورد بررسی رابطه ای معنی دار مشاهده کرد و‌ آنها را در سه دسته جمع بندی نمود: نوجویی، کنترل تکانه و موقعیت زمانی(صبری، 1401).
وایت ساید و لينام (۲۰۰۱) چهار عامل برای تکانشگری گزارش کرده اند: ۱) پشتکار کم، ۲) هیجان خواهی، ۳) فقدان برنامه ریزی و ۴) اضطرار ( آمادگی برای عمل منفی به دنبال عاطفه ی منفی). فرانکن، استرین، نیجس و موریس (۲۰۰۷) نیز سه عامل را به عنوان عناصر تکانشگری معرفی کرده اند: ۱) تکانشگری شناختی (گرفتن سریع تصمیمات شناختی)، 2) تکانشگری حرکتی (عمل بدون فکر) و ۳) تکانشگری بدون برنامه ریزی (آینده نگری پایین) (صبری، 1401).
علل تکانشگری
زمینه های زیست شناختی تکانشگری
در این قسمت بر سه جنبه تمرکز می‌کنیم: ساختارهای مغزی، انتقال دهنده های عصبی و تفاوت های ژنتیکی.
ساختارهای مغزی
پژوهش ها نشان می‌دهند که مناطق خاصی از مغز با رفتار تکانشی ارتباط دارند. به ویژه تفاوت های موجود در قشر پیش پیشانی با تفاوت هایی در ناتوانی برای بازداری اعمالی همراه است که ممکن است با اهداف بلندمدت در تعارض باشند. قشر پیش پیشانی، بیشتر در کنترل اجرایی از جمله کار کردهای کنترل شناختی، تصمیم گیری و برنامه ریزی در گیر است. مطالعه ی افراد دارای آسیب در قشر پیش پیشانی، افزایش عمل تکانشی بعدازآسیب به این ناحیه را نشان می‌دهد (گرین، هیلبرون، فورتن و نیتزل، ۲۰۰۷؛ به نقل از محمدی، 1399).
سه ناحیه مغزی یعنی بخش مرکزی هسته اکامبنس (NAC) و دو راه آوران قشری آن یعنی کرتکس سینگولیت قدامی (ACC) و کرتکس پره فرونتال داخلی (MPFC) نقش مهمی در بروز رفتارهای تکانشی دارند، به طوری که آسیب های وارده به هسته اکامبنس (ناحیه کلیدی پاداش و تنبیه در مغز)، باعث افزایش بروز انتخاب های تکانشی در موش ها شده است. این جانواران پیوسته پاداش کم و سریع را بر پاداش تاخیری بزرگتر ترجیح داده اند .بررسی آسیب های وارده بر آمیگدال، نشان داده است که ضایعه در این ناحیه نیز با ناتوانی تحمل تاخیر و بازداری از بروز تکانه ها و یا ناتوانی در برآورد پیامدهای منفی یک پاسخ ارتباط دارد (محمدی، 1399).
در داخل قشر پیش پیشانی، قشر اوربیتوفرونتال واقع شده است که به نظر می‌رسد در تعديل اشتياق شخص به عمل، نقش محوری دارد. در افراد دارای کار کرد بهنجار، قشر اوربیتوفرونتال، ارتباط بین تجربه هیجانی و پاسخ تکانشی را تعدیل می‌کند. این کار ظاهرا با فراهم کردن اطلاعات و جهت گیری به سوی رفتار هدف مدار بلندمدت انجام می‌گیرد( محمدی، 1399).

منابع فارسی
ابوذری، حسین، هادیان فرد، حبیب، داد، پگاه، رشیدپور، پروانه(۱۳۹۷). بررسی اثربخشی قصه درمانی با رویکرد شناختی -رفتاری بر ابعاد کیفیت دوستی در کاهش علایم (نقص توجه، بیش فعالی و تکانشگری) کودکان مبتلا به بی توجهی و بیش فعالیADHD،دومین همایش علوم اجتماعی، روانشناسی و علوم تربیتی،جیرفت،https://civilica.com/doc/786647
اربابی، فائزه سادا،صابر،سوسن (1399). پیش‌بینی تکانشگری بر اساس سبک‌های دلبستگی و استرس ادراک ‌شده در دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه. فصلنامه روان شناسی تحلیلی شناختی, 11(43), 13-24.
آزمون، زهرا(۱۴۰۲).اثر بخشی آموزش مهارتهای زندگی بر تاب آوری مدیریت خشم و شیوه های حل مسئله دانش آموزان متوسطه. پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره مدرسه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تیران.
اسد, مریم, مقتدر, لیلا. (1401). اثربخشی قصه گویی به روش هدفمند بر ارزش های زندگی ( مسئولیت پذیری – احترام ) و قضاوت اخلاقی کودکان دبستانی. تفکر وکودک, 13(1), 35-60.
امینی، بهزاد، حسینی، سید علی، آزادی، حمیدرضا، پیشیاره، ابراهیم(1402). مطالعه مروری: تکانشگری در کودکان؛ تعاریف، علل و نظریه‌ها. فصلنامه کودکان استثنايي.; ۲۳ (۱) :۱۹-۳۴. URL: http://joec.ir/article-۱-۱۵۴۰-fa.html
باقریان, حدیث, زارع, امین, & گلمحمدیان, محسن. (1399). اثربخشی قصه گویی بر آموزش هوش اجتماعی کودکان پیش‌دبستانی شهرستان کرمانشاه. کتابداری و اطلاع‌رسانی, 23(4), 155-172.
بختیارزاده ،مینو، خواجه گودری، مژگان، صباح ،ایوب، نیازی میرک، ژیلا.(1401). اثربخشی رفتار درمانی عقلانی_هیجانی (REBT) بر تکانشگری، عدم تحمل بلاتکلیفی و دشواری در تنظیم هیجان در زنان مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره خانواده با مشکلات زناشویی. رویش روان شناسی.; ۱۱ (۵) :۱۳۵-۱۴۶. URL: http://frooyesh.ir/article-۱-۳۵۹۵-fa.html
بختیاری، زهرا، اسدی، جوانشیر، و بیانی، علی اصغر. (1399). مقایسه اثربخشی نمایش درمانی و آموزش تاب آوری بر اضطراب و پرخاشگری کودکان مبتلا به افسردگی. مدیریت ارتقای سلامت، 9(5 )، 34-47. SID. https://sid.ir/paper/393756/fa
بهراد، بهنام. (1397). تأثیر برنامه ی تفکر سازنده (PATHS) بر شایستگی اجتماعی و هیجانی, واسطه های عصبی-شناختی و هیجانی, اختلالات برون نمود و ارتباط آن با سلامت جسمی و روانی کودکان. روانشناسی سلامت، 7(4 (پیاپی 28) )، 113-130. SID. https://sid.ir/paper/227371/fa
بهمنی، پارسا،برزگر، مجید. (1396). اثربخشی قصه درمانی بر کاهش پرخاشگری و افزایش مهارت‌های اجتماعی در کودکان پیش دبستانی. فصلنامه علمی روشها و مدلهای روانشناختی, 8(30), 205-218.
بوالحسنی، ناصرقلی(۱۳۹۷).کتاب قصه گویی و نمایش خلاق. انتشارات جهاد دانشگاهی
بیات، فرشته، رضایی، علی محمد، بهنام، بهناز. (1397). مقایسه اثربخشی بازی درمانی و قصه گویی بر بهبود نشانگان اختلال نقص توجه/بیش فعالی دانش آموزان. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم، 12(8 )، 59-68. SID. https://sid.ir/paper/131953/fa
بیات، فرشته، رضایی، علی محمد، و بهنام، بهناز. (1397). مقایسه اثربخشی بازی درمانی و قصه گویی بر بهبود نشانگان اختلال نقص توجه/بیش فعالی دانش آموزان. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم، 12(8 )، 59-68. SID. https://sid.ir/paper/131953/fa
پادروند حافظ، قدم پور عزت اله، صفاری قاسم، ذوالقاری شادی، قبادیان مسلم. اثربخشی آموزش مثبت‌اندیشی به شیوه گروهی بـر کاهش تکانشگری و قـلدری دانش‌آموزان پسر دارای اختلال رفتاری. فصلنامه کودکان استثنايي. ۱۴۰۲; ۲۳ (۱) :۳۵-۴۶.
پشت دار، علی محمد(۱۴۰۲).قصه گویی و نمایش خلاق. انتشارات پیام نور
پناهی فر، سجاد، ماهری نوریانی، ژیلا(۱۴۰۰). اثربخشی قصه درمانی بر ناسازگاری رفتاری و سلامت روانشناختی کودکان بیش فعال. مجله پرستاری کودکان، ۸ (۱) :۵۶-۶۴
پورسلمان، سکینه، اصغرنژاد فرید، علی اصغر. (1399). اثربخشی آموزش مهارت‌های زندگی بر مدیریت خشم و تاب‌آوری نوجوانان. خانواده درمانی کاربردی، 1(2)، 124-105. doi: 10.22034/aftj.2020.118745
پورسلیمان، سکینه، اصغرنژاد، علی اصغر (1399). اثربخشی آموزش مهارت‌های زندگی بر مدیریت خشم و تاب اوری نوجوانان. خانواده درمانی کاربردی، 1 (2): 124-105.
تقی زاده، سهیلا. (1397). بررسی نقش قصه گویی بر مولفه های خلاقیت،کم رویی و پرخاشگری. پنجمین همایش ملی پژوهش های نوین در حوزه علوم تربیتی و روانشناسی ایران(با رویکرد فرهنگ مشارکتی).
جباری دانشور، انسیه(۱۴۰۱). مقایسه اثربخشی بازی‌درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی-رفتاری و قصه درمانی بر جرات ورزی دانش آموزان کم توان ذهنی آموزش‌ پذیر.رساله دکتری روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.
جدیدی، هوشنگ، چوب

منایع لاتین
All, K., Chawarska, K., & Macari, S. L. (2024). Early exec utive functioning predicts externalizing problems in neurodiverse preschoolers. Autism Research.
Amerio, A., Stival, C., Lugo, A., Fanucchi, T., Gorini, G., Pacifici, R. Gallus, S. (2022). COVID-19 lockdown: the relationship between trait impulsivity and addictive behaviors in a large representative sample of Italian adults. Journal of Affective Disorders. doi: https://doi.org/10.1016/ j.jad.2022.01.094
Awaliyah, I. T. A., Taufiq, A., & Hafina, A. (2019). The Effectiveness of Sociodrama to Improve Students’ Anger Management Skills. Islamic Guidance and Counseling Journal, 2(2), 56–65. https://doi.org/10.25217/igcj.v2i2.397.
Bagheryan, H., Zare, A., Golmohamadian ,M. (2020).The effectiveness of storytelling on social intelligence education on preschool children in Kermanshah. Library and Information Sciences; 23(4): 155– 172. [Persian]. Doi: 10.30481/lis.2020.219946.1680 [Link]
Baldiwala,J. Kanakia,T.(2021).Using narrative therapy with children experiencing developmental disabilities and their families in India: A qualitative study.Journal of Child Health Care, 26(2):136749352110147. DOI:10.1177/13674935211014739.
Best, E. (2021). Playful Storytelling: The Role of Interactive Audio in Building Children's Literacy Skills and Engagement. A National Literacy Trust Research Report. National Literacy Trust.
Bilan, D. S., Giglioli, I. A. C., Cuesta, P., Cañadas, E., de Ramón, I., Maestú, F., ... & Quintero, J. (2024). Decreased impulsiveness and MEG normalization after AI-digital therapy in ADHD children: a RCT.‏
Brodin, J., & Renblad, K. (2020). Improvement of preschool children’s speech and language skills. Early child development and care, 190(14), 2205-2213.
Buss ,A.H., Perry, M. (1992).The aggression questionnaire. J Pers Soc Psychol; 63: 452-459
Catala, A., Gijlers, H., & Visser, I. (2023). Guidance in storytelling tables supports emotional development in kindergartners. Multimedia Tools and Applications, 82(9), 12907-12937.‏