مقاله و مبانی نظری جو عاطفی خانواده ,

مقاله و مبانی نظری جو عاطفی خانواده

در قالب word و در 8 صفحه و قابل ویرایش و دارای منابع 1403 و 2025

جو عاطفی خانواده
مفهوم جو عاطفی خانواده
خانواده اولین بافت و زمینه‌ای است که نوجوان آن را تجربه می‌کند و اصول اساسی زندگی، مهارت‌های زندگی و اصول اخلاقی را می‌آموزد. نخستین جایی است که فرد محبت دریافت می‌کند و احساس امنیت می‌نماید. درواقع، کودک در ابتدا جو عاطفی خانواده را لمس و تجربه می‌کند. جو عاطفی خانواده شامل محبت، نوازش، تأیید کردن، تجربه‌های مشترک، هدیه دادن، تشویق کردن، اعتماد و احساس امنیتی است که کودک آن‌ها را از طریق پدر، مادر و سایر افراد خانه به دست می‌آورد(امیرپور، 1401). همچنین لوب و بل (۲۰۱۴) جو عاطفی خانواده را مجموع روابط و تعاملات عاطفی، مانند بیان احساسات و علایق، نحوه ارتباط و طرز برخورد افراد با یکدیگر که بین اعضای یک خانواده وجود دارند تعریف نموده است. کاهش در بعد عاطفی مانند مراقبت و هم‌چنین در دسترس نبودن و فقدان محبت می‌تواند اختلالات رفتاری و تحصیلی زیادی را در دوره کودکی و نوجوانی به‌خوبی پیش‌بینی کند (بیگلر مزلقانی،1399). اهمیت خانواده به این دلیل است که محل انتقال صفت‌ها، باورها، عقاید و شناخت‌هاست. به‌طوری‌که فرزندان اولین قدم‌های اجتماعی شدن را در خانواده برمی‌دارند و به موجودی اجتماعی تبدیل می‌شوند. باون خانواده را یک واحد بسته می‌داند که بر آن جو عاطفی حاکم است. او معتقد است که هر تغییری در یک قسمت از نظام خانواده، قسمت‌های دیگر و کل نظام خانواده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. الگوهای رفتاری خانواده در درازمدت به وجود می‌آید و برای چندین نسل باقی می‌مانند. اعضای خانواده تحت تأثیر جو خانواده قرار می‌گیرند و آن را به‌عنوان الگو می‌پذیرند. خانواده نیز فشارهایی را در جهت رفتارهای خانوادگی تحمل می‌کند تا اعضاء رفتار خود را تغییر جهت دهند (فرقانی و فرقانی، 1402).
به نظر بوون مهم‌ترین مسئله در آسیب‌شناسی روانی میزان تمایز شخصیتی افراد از خانواده‌ی پدری یعنی خانواده‌ای که در آن بزرگ شدهپاسخاند، هست. یک شخص تمایزیافته تحت تأثیر فرهنگ و اعتقادات خانوادگی نیست، بلکه خودش واقع‌بینانه بر ارزش‌ها و اعتقادات خودش اصرار می‌ورزد. باون به فرایند انتقال چند نسلی اعتقاد دارد و می‌گوید، تمایز نایافتگی والدین به بچه‌ها منتقل می‌شود. در مواردی که تنش زیاد است پای افراد دیگر نظیر برادران، خواهران و سایر خویشاوندان به میان می‌آید. ارتباط والدین و فرزندان ازجمله موارد مهمی است که سال‌ها نظر متخصصان تعلیم و تربیت را به خود جلب کرده است. خانواده نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودک و محیط را فراهم می‌کند (اکرم اوزمن، 2018).
کودک در خانواده نگرش‌های اولیه در مورد جهان را فرامی‌گیرد. ازلحاظ جسمی و روحی رشد می‌یابد، شیوه‌های سخن گفتن را می‌آموزد، هنجارهای اساسی رفتار را یاد می‌گیرد و سرانجام نگرش‌ها، اخلاق و روحیاتش شکل می‌گیرد و اجتماعی می‌شود. پژوهش‌های زیادی که درزمینهپاسخی چگونگی برخورد والدین با کودکان و روش‌های تربیتی انجام‌شده، نشان می‌دهد که روش‌های تربیتی والدین اثری طولانی‌مدت بر رفتار، انتظارات و درنهایت بر شخصیت افراد در آینده دارند. والدینی که اجازه نمی‌دهند کودک ابراز وجود یا اظهارنظر کند، مانع بروز هیجانات و احساسات درونی کودک می‌شوند و درنتیجه این کودکان در آینده افرادی روان آزرده، مضطرب و پریشان خواهند شد. شیوه‌های فرزند پروری و جو عاطفی خانواده از مهم‌ترین و مؤثرترین ارکان خانواده در تربیت و رشد روانی کودک است. عدم توجه والدین به سالم‌سازی محیط روانی و عاطفی کودکان و نوجوانان و فقدان روابط مناسب در بیشتر موارد آنان را با کمبودهای عاطفی و انگیزش و مشکلات روانی ازجمله اختلافات اضطرابی روبه‌رو می‌سازد (بیان فر، پرتونژاد و طباطبایی، 1400).
انواع جو عاطفی خانواده
الف) جو عاطفی دموکراسی
خانواده دموکرات به خانواده اطلاق می‌شود که در آن هر یک از اعضای خانواده در اجرای امور زندگی دارای حقوق و امتیازات نسبتاً یکسان و شناخته‌شده‌ای هستند. والدین دموکرات و قاطع، هم برای رفتار خودمختارانه و هم برای رفتار منضبط اعتبار قائل‌اند. آنان روابط کلامی را تشویق می‌کنند و وقتی‌که از اقتدار خود به عنوان والدین استفاده می‌کنند و فرزند را از چیزی منع می‌کنند یا از او انتظار دارند، برایش دلیل می‌آورند. چنین تلاش‌هایی برای ثابت کردن حقانیت و اقتدار والدین اهمیت خاص دارد، زیرا نوجوان به بلوغ شناختی و اجتماعی نزدیک می‌شود و چیزی نمی‌گذرد که باید برای زندگی خودش قبول مسئولیت کند. طبق گزارش سیموند، کودکانی که در خانواده‌های دموکراتیک پرورش می‌یابند، اغلب از نظر نمرات درسی در مقایسه با کودکان خانواده‌های دیگر پیشرفت تحصیلی بالاتری را دارند. نوجوانانی که در دبیرستان ادامه به تحصیل می‌دهند ترجیحاً از خانواده‌هایی هستند که والدینشان تمایل به لذت بردند از بازاندیشی بیشتر دارند، دموکراتیک‌تر و حمایت‌کننده‌ترند و روابط تعارض‌آمیز کمتری با فرزندانشان دارند (استهر، 2020).
ب) جو عاطفی آزادی مطلق
وقتی شعار «کسی را با کسی کاری نباشد» حاکم بر روابط اعضای خانواده گردد، در اینجا به‌اصطلاح آزادی مطلق» حکمپاسخفرماست. منظور از آزادی این است که هر فرد بتواند هر کاری را که میل دارد انجام دهد و دیگری حق دخالت کردن در کار او را ندارد. معمولاً هر شخص در این خانواده‌ها می‌خواهد به دلخواه خود عمل کند، تمایلات افراد حاکم بر آن‌هاست. در موارد محدود این امکان وجود دارد تمایلات افراد مختلفی که در یک جا زندگی می‌کنند در مسیرهای گوناگون باشد و با یکدیگر برخوردی نداشته باشد ولی در بیشتر موارد تمایلات افراد یک دسته یا یک خانواده با هم برخورد دارد و درنتیجه بر روابط اعضاء هرج‌ومرج و بی‌نظمی حاکم می‌گردد و زندگی برای آن‌ها مشکل می‌شود. والدین سهل گیر، فرزندان خود را کنترل نمی‌کنند و از آنان توقعی ندارند اما این والدین گرم و بامحبت هستند و درعین‌حال در امور خانه نظم و ترتیبی ندارند و در تنبیه فرزندان خود یا پاداش دادن به آنان چندان جدی نمی‌باشند. از فرزندان خود انتظار رفتار عاقلانه ندارند و به آنان استقلال و به خود متکی بودن را آموزش نمی‌دهند (استینسون، 2024).
والدینی سهل گیر، بی‌اعتنا یا به حد افراط مساوات طلب‌اند، بنابراین آنان نمی‌توانند آن‌طور که نوجوانان نیاز دارند، آنان را حمایت کنند. بعضی از والدین اجازه می‌دهند که نوجوان هر کاری می‌خواهد، انجام دهد، شاید به این دلیل که کاری به کار نوجوان ندارند و یا اینکه اهمیتی نمی‌دهند. برخی دیگر از مسؤولیت خود برداشت نادرستی می‌کنند. از بین نوجوانان طبقه متوسط آن عده‌ای بیشتر مواد مخدر مصرف می‌کنند و رفتارهای منحرف را دارند که والدینشان ظاهراً برای فردیت، درک خود، آمادگی برای تغییر، بالا بردن توانایی انسان و مساوات‌طلبی در خانواده ارزش قائل‌اند، ولی صرفاً به این دلیل ادعای اعتقاد به ارزش‌ها را می‌کنند که از زیر بار مسؤولیت شانه خالی نمایند. این والدین فرزندان خود را به حال خود رها می‌کنند، بی‌آنکه به آنان سرمشقی از یک بزرگ‌سال مسئول را نشان دهند (حیدریه زاده، پاکدامن و استبرقی، 1401).
ج) جو عاطفی دیکتاتوری خانواده
خانواده‌ای که تابع اصول دیکتاتوری است معمولاً رشد بچه‌ها را محدود می‌سازد. در این خانواده یک نفر حاکم بر اعمال و رفتار دیگران است، این فرد غالباً پدر است. در بعضی موارد ممکن است مادر نقش یک دیکتاتور را در خانه اجرا کند. گاهی هم در اثر نفوذ دیکتاتوری، خواهران و برادران نسبت به کوچک‌ترها با تحکم رفتار می‌کنند. در چنین خانواده‌ای فقط دیکتاتور تصمیم می‌گیرد، هدف تعیین می‌کند، راه نشان می‌دهد، همه باید مطابق دلخواه میل او رفتار کنند، او فقط حق اظهارنظر دارد و دستورات او باید بدون چون‌وچرا از طرف دیگران به معرض اجرا درآیند. برنامه کار خانه را افراد دیکتاتور تعیین می‌کنند و در کوچک‌ترین عملی که دیگران انجام می‌دهند دخالت می‌کنند. تنها دیکتاتور از استقلال برخوردار است. ارزش کار دیگران به وسیله دیکتاتور تعیین می‌شود. او در کارهای خصوصی اعضاء دخالت می‌کند و کار و تحصیل، وقت گردش و استراحت و خواب افراد را تعیین می‌کند. او می‌تواند از دیگران انتقاد کند ولی آنچه خود او انجام می‌دهد بدون چون‌وچرا باید مورد تأیید دیگران واقع شود. مصالح خانواده و اعضای آن را او تشخیص می‌دهد و دیگران باید نظر او را در این مورد قبول کنند. در خانواده‌های استبدادی، بر قدرت و احترام والدین بیش‌ازاندازه تأکید می‌شود. در این نوع خانواده به فردیت اعضاء توجه نمی‌شود و معمولاً همه افراد بدون قید و شرط از خواسته‌های والدین یا بزرگ‌تر خانواده پیروی می‌کنند. در این خانواده‌ها، کودکان از حقوق خاصی برخوردار نیستند و به آرزوها و خواسته‌های آنان چندان توجهی نمی‌شود (پالینی، پاوونچلو و دی باگیس، 2024).

منابع
فرقانی، مبینا و فرقانی، امیررضا،1402،رابطه بین جو عاطفی خانواده و احساس تنهایی در فرزندان،پنجمین کنگره ملی انجمن علمی روانشناسی خانواده ایران - کیفیت روابط در خانواده ایرانی،اهواز،https://civilica.com/doc/199863
امیرپور، شهروز،1401،جو عاطفی خانواده و بزهکاری نوجوانان،اولین کنفرانس روانشناسی، علوم تربیتی، علوم اجتماعی و علوم انسانی،https://civilica.com/doc/1625238
بیگلر مزلقانی، پرستو (1399). نقش واسطه‌ای حمایت اجتماعی در رابطه بین جو عاطفی خانواده و اضطراب اجتماعی نوجوانان. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، دانشگاه آزاد واحد تهران.

Akram Uzzaman, M. (2018). Adolescents’ cognitive-emotional functioning as predicted by family atmosphere and school environment (Doctoral dissertation, University of Dhaka).‏
Javdan, M. (2022). The effect of family emotional-psychological atmosphere on suicide attempt of adolescents referred to hospitals in Hormozgan Province. Journal of Family Relations Studies, 2(6), 38-46.‏
Musa, I. (2024). Emile Durkheim's Theory of Social Facts on Moral and Character Education. Journal of Scientific Research, Education, and Technology (JSRET), 3(1), 366-373.‏